Ποια είναι τα σημαντικά μαθήματα που μας διδάσκει η κατασκευή του Μετρό Θεσσαλονίκης

Η παράδοση του Μετρό Θεσσαλονίκης σε λειτουργία τέλειωσε την περίοδο της θεωρίας και του “θρύλου” που είχε δημιουργηθεί γύρω από αυτό το έργο, αυτό το μέσο μεταφοράς.

Το έργο που ξεκίνησε με ενθουσιασμό, έφτασε να γίνει σφιχτή θηλιά γύρω από την πόλη, που την καθήλωσε σε μια κατάσταση αέναης αναμονής που έφτασε να γίνει ένα πικρό ανέκδοτο. Πολλοί Θεσσαλονικείς είναι αλήθεια ότι ήταν επιφυλακτικοί ακόμα και λίγες ημέρες πριν την παράδοση σε λειτουργία του έργου.

Η κατασκευή αυτού του εμβληματικού έργου έγινε μια οδυνηρή εμπειρία η οποία μπλέχτηκε ακόμα περισσότερο όταν εντάχθηκε στον πολιτικό λόγο και έφερε ακόμα περισσότερα προβλήματα από αυτά που είχε.

Τελικά φτάσαμε στην πολυπόθητη μέρα λειτουργίας, είμαστε στην περίοδο όπου το έργο θα παρουσιάσει τις “παιδικές του ασθένειες” μέχρι να φτάσει να λειτουργεί με απόλυτη ετοιμότητα.

Μια ενδιαφέρουσα συζήτηση στην επαύριο της λειτουργίας του Μετρό είναι τα μαθήματα που μας διδάσκει αυτό το έργο. Η παρακαταθήκη που αφήνει σε αυτά τα ατελείωτα 18,5 χρόνια κατασκευής είναι σημαντική σε επίπεδο συμπερασμάτων που μπορούν να μας βοηθήσουν μελλοντικά σε αντίστοιχα έργα και πως θα πρέπει να αντιμετωπίζονται.

Το πρώτο και σημαντικότερο μάθημα είναι πως η πολιτικοποίηση στα έργα όταν αυτά υλοποιούνται, δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από αυτά που ενδεχομένως θέλει να λύσει. Σε αυτό το έργο κυριάρχησαν οι υψηλοί τόνοι ενώ η πολιτική πάνω στο έργο δεν ήταν μόνο σε επίπεδο κομμάτων και κεντρικής πολιτικής σκηνής αλλά και σε τοπικό επίπεδο που ταλαιπώρησαν ακόμα περισσότερο ένα έργο με πολλά προβλήματα.

Περνώντας στο ίδιο το έργο, ένα σημαντικό μάθημα που διδασκόμαστε είναι πως θα πρέπει όταν σχεδιάζουμε ένα έργο να μελετάται εις βάθος. Στο Μετρό Θεσσαλονίκης οι μελέτες που είχε, το οδήγησαν σε αντιμετώπιση σοβαρών προβλημάτων καθώς διαπιστώθηκαν αρκετές ατέλειες. Για παράδειγμα είχαμε χωροθέτηση σταθμού σε σεισμικό ρήγμα ή σε σημείο στο οποίο οι γερανοί αδυνατούσαν να δουλέψουν λόγω των μπαλκονιών ή σταθμοί που έγιναν σε χωράφια κ.α. Οι μελέτες στα έργα πρέπει να είναι πλήρεις ή τουλάχιστον να πλησιάζουν την πληρότητα.

Ένα σημαντικότατο μάθημα είναι το πως οι αρχαιότητες “πλούτισαν” το έργο του Μετρό. Συνήθως η εμπλοκή της αρχαιολογίας συνδυάστηκε στην κατασκευή με τις καθυστερήσεις όμως το αποτέλεσμα που βλέπουμε μας δείχνει την σημαντικότατη συμβολή ενός υπόγειου έργου όπως το Μετρό στην ανάδειξη της ιστορίας της πόλης. Άρα το δίπολο “και αρχαία και μετρό” θα πρέπει να είναι αυτονόητο σε όλα τα έργα. Ο κατασκευαστικός κόσμος θα πρέπει να αντιλαμβάνεται τον ρόλο των αρχαιολόγων ως συνδετικό κρίκο της κατασκευής και ο κόσμος της αρχαιολογίας ως μια ευκαιρία να συνδράμει σε ένα έργο υποδομής με συνέπεια και συμβολή στο ίδιο το έργο.

Εξίσου σημαντικό είναι το μάθημα της υπομονής και της μεγαλύτερης εμπιστοσύνης σε ένα έργο. Το Μετρό Θεσσαλονίκης έφτασε να γίνει θρύλος, ένα άπιαστο όραμα που τελικά έγινε αντικείμενο αστείου ακόμα και χλευασμού. Υπήρξαν πολλές φορές που γραφόμενα για το Μετρό έγιναν αντικείμενο ενός υβριδικού “bulling” κυρίως στα social media. Το έργο καθυστέρησε τραγικά και δημιούργησε σοβαρά θέματα στην ίδια την πόλη, αλλά από την άλλη αντιμετωπίστηκε από ένα σημείο και μετά με τρόπο που πολλές φορές δεν του άξιζε. Αξιοσημείωτη είναι και η αλλαγή αντιμετώπισης από το πρώτο λεπτό λειτουργίας που μεταμόρφωσε -στην συντριπτική πλειοψηφία του- τα σχόλια για το έργο. Ήταν ένα έργο που σε αυτό τον τομέα πήγε από το ένα άκρο στο άλλο, είναι κάτι που δεν το έχουμε συναντήσει συχνά σε άλλα παρόμοια έργα.

Εδώ έρχεται το επόμενο μάθημα που είναι ο χρόνος στα δημόσια έργα. Εδώ κυριολεκτικά τινάχθηκε στον αέρα το οποιοδήποτε χρονοδιάγραμμα άρα και η όποια αξιοπιστία είχε το έργο στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Τα έργα θα πρέπει να έχουν αρχή, μέση και τέλος. Το Μετρό είχε την ατυχία να περάσει όλη την 10ετή οικονομική κρίση (χωρίς όμως να έχει προβλήματα χρηματοδότησης) και ακολούθως την πανδημία, με θέματα που είχαν να κάνουν και με τους αναδόχους, τις πολιτικές έριδες, τις τοπικές έριδες κ.α. Από ένα σημείο και μετά το χρονοδιάγραμμα έγινε μια αφηρημένη έννοια και αυτό είναι κάτι που δεν πρέπει να συμβαίνει εν γένει στα δημόσια έργα καθώς δημιουργεί σημαντικές στρεβλώσεις στην εικόνα του.

Ακόμα ένα σημαντικό μάθημα είναι επίσης η παραδοχή ότι ένα μεγάλο έργο φέρνει de facto αναστάτωση στην πόλη που υλοποιείται. Στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης αυτό ξεχειλώθηκε βέβαια αλλά δεν υπάρχει έργο τέτοιου μεγέθους που να μην φέρει προβλήματα και θέματα στην καθημερινότητα. Εδώ είναι ένα καλό παράδειγμα το έργο του flyover καθώς ναι, δημιούργησε και θα δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα στην κυκλοφορία. Αλλά είναι αναπόφευκτο. Όπως με το Μετρό που αναμένεται να συμβάλλει στην βελτίωση του κυκλοφοριακού στην πόλη τώρα που λειτουργεί, έτσι και το flyover θα ταλαιπωρήσει μέχρι να λειτουργήσει και να συμβάλλει στην βελτίωση της περιαστικής κυκλοφορίας της πόλης.

Τέλος ένα μάθημα που μας διδάσκει το Μετρό Θεσσαλονίκης είναι πως θα πρέπει όταν σχεδιάζουμε ένα μεγάλο έργο, να έχουμε την μεγάλη του εικόνα, την χρηματοδότηση και την θέληση να υλοποιηθεί. Το ΜΘ ήταν ένα έργο που πολλές φορές κατά τη διάρκεια της κατασκευής του έδωσε την εικόνα ότι κλυδωνίζεται, ειδικά την περίοδο της τριβής για τον σταθμό Βενιζέλου, αλλά και τις περιόδους όπου υπήρχε αστάθεια λόγω προβλημάτων στο σχήμα του αναδόχου.

Η περίοδος κατασκευής του Μετρό Θεσσαλονίκης θα μείνει χαραγμένη ως μια περίοδος όχι αναμονής και προσμονής για να ολοκληρωθεί το έργο αλλά περισσότερο ως μια τραυματική εμπειρία για την πόλη, με επακόλουθα να χαθεί η όποια εμπιστοσύνη υπήρχε σε αυτό. Οι πολλές αστοχίες από την πολιτεία, την αγορά έφεραν την κοινωνία να μην πιστέψει στο έργο και μέχρι πρόσφατα να μπορεί να αντιλαμβάνεται την μεγάλη του επίδραση στην ζωή της ίδια της πόλης.

Αυτό είναι κάτι που αλλάζει, αλλά θα μπορούσε να γίνει με διαφορετικό τρόπο, με λιγότερες κραυγές και περισσότερη ψυχραιμία και σύνεση για ένα έργο οραματικό, ουσιαστικά πολυεπίπεδο που κάνει την Θεσσαλονίκη μια Μητρόπολη τόσο συγκοινωνιακά όσο και κοινωνικά.