ΠράσσEEιν πράσινα και όχι άλογα

Της Νέλλης Παλαιολόγου, επικεφαλής επικοινωνίας στην Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα

Ακραία καιρικά φαινόμενα, πλημμύρες, καύσωνες, πυρκαγιές, μείωση της βροχόπτωσης, ξηρασία, κλιματική μετανάστευση αλλά και μεγάλη οικονομική καταστροφή όπως για παράδειγμα 190 δισεκατομμύρια ευρώ ετήσιες ζημίες προβλέπονται για αύξηση κατά 3℃ στη μέση παγκόσμια θερμοκρασία, αν η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν αναλάβει σύντομα, συγκεκριμένη και συντονισμένη δράση κατά της κλιματικής αλλαγής εντός και έκτος των συνόρων της.

Η απάντηση έρχεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η οποία προτείνει την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Πρόκειται για μια νέα συνολική στρατηγική κι έναν οδικό χάρτη για μια κλιματικά ουδέτερη Ευρωπαϊκή Ένωση, τη βιωσιμότητα της οικονομίας της και της ευημερίας των πολιτών της μέσα σε τριάντα μόνο χρόνια, δηλαδή μέχρι το 2050. Οι ευρωπαίοι ηγέτες συμφωνήσαν το Δεκέμβριο του 2020 στην πρόταση για έναν ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα. Έναν νομικά δεσμευτικό στόχο μηδενικών καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2050, καθώς επίσης και ένα αυξημένο στόχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990.

Αυτός ο φιλόδοξος στόχος πρέπει να επιτευχθεί μέσα σε 9 μόλις χρόνια, παράλληλα με μια χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας κατά 32% στο μείγμα ενέργειας, ενώ απαιτούνται δύσκολες διαρθρωτικές παρεμβάσεις σε όλους τους τομείς της οικονομίας μέσα στα επόμενα 30 χρόνια.

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, σχετίζεται άμεσα με το μοντέλο ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πέρα από τη μείωση της ενεργειακής εξάρτησής της, στοχεύει σε έναν θεμελιώδη αλλά και δίκαιο ενεργειακό και οικονομικό μετασχηματισμό, ο οποίος θα λαμβάνει υπόψη ότι κάθε κράτος μέλος αντιμετωπίζει διαφορετικές συνθήκες δεδομένου ότι ξεκινά από διαφορετική αφετηρία. Είναι αναγκαίο να διαμορφωθεί ένα ευνοϊκό πλαίσιο που θα ωφελεί όλα τα κράτη μέλη και θα περιλαμβάνει κατάλληλα μέσα, κίνητρα, στήριξη και επενδύσεις.

Τι έχει δρομολογηθεί και τι σημαίνει για την Ελλάδα η υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας; Είναι ευκαιρία ή μια ακόμα δυσκολία;

Ενδεικτικά κάποια στοιχεία ανά κλάδο οικονομίας:

Η γεωργία προκαλεί το 25% των παγκόσμιων αέριων ρύπων. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία προβλέπει τη Στρατηγική “από το αγρόκτημα στο πιάτο” που αφορά στη διατροφική αλυσίδα στοχεύοντας στη προμήθεια οικονομικά προσιτών και βιώσιμων τροφίμων, στη χρήσης της βιολογικής γεωργίας, στη μείωση της ανεξέλεγκτης χρήσης λιπασμάτων, χημικών φυτοφαρμάκων και αντιβιοτικών, καθώς και στην αξιοποίηση έξυπνων μεθόδων για την μείωση της χρήσης νερού. Στην Ελλάδα το 85% του συνολικά καταναλισκόμενου νερού χρησιμοποιείται στη γεωργία. Κοινοτικά κονδύλια έχουν ήδη συμβάλει σημαντικά στην ανάπτυξη του Αγροτικού Ευρυζωνικού Δικτύου στις «Λευκές» Αγροτικές Περιοχές της Ελλάδας. Οι ψηφιακές εφαρμογές, η μεγαλύτερη χρήση τεχνολογίας, τηλεπισκόπησης και καινοτόμων εργαλείων, αποτελούν τη μοναδική προοπτική ο τομέας να πολλαπλασιάσει τη συμβολή του στο ΑΕΠ. Ερευνητικά προγράμματα από το Horizon 2020, με Ελληνικές συμμετοχές όπως το HYDROUSA ή το AquaNes στοχεύουν στην αλυσίδα ύδρευσης στις περιοχές της Μεσογείου, επιδεικνύοντας καινοτόμες λύσεις για την επεξεργασία και διαχείριση νερού / λυμάτων, οι οποίες θα κλείσουν τους βρόχους νερού και θα ενισχύσουν επίσης το γεωργικό και ενεργειακό τους προφίλ.

Στα κτήρια αναλογεί το 40 % της ενέργειας που καταναλώνεται. Η έναρξη ενός «κύματος ανακαινίσεων» των κτηρίων με μεγαλύτερη κλιματική θωράκιση και αυστηρή εφαρμογή των κανόνων ενεργειακής απόδοσης θα είναι καθοριστικής σημασίας τα επόμενα χρόνια. Η εξοικονόμηση ενέργειας αποτελεί σημαντικό παράγοντα και το επιτυχημένο ελληνικό πρόγραμμα «Εξοικονομώ κατ’ Οίκον», καθώς και το νέο «Εξοικονομώ – Αυτονομώ», που συγχρηματοδοτείται από τα ΕΣΠΑ θα δημιουργήσει σημαντικές επενδύσεις και θέσεις εργασίας.

Οι μεταφορές αντιπροσωπεύουν το ένα τέταρτο των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εξακολουθούν να αυξάνονται. Έως το 2030, τουλάχιστον 30 εκατομμύρια οχήματα μηδενικών εκπομπών θα τεθούν σε κυκλοφορία στις ευρωπαϊκές οδούς και θα δημιουργηθεί εκτεταμένο δίκτυο σταθμών ανεφοδιασμού. Μέχρι το 2025 τα κύρια ευρωπαϊκά λιμάνια θα πρέπει να διαθέτουν σταθμούς ηλεκτροδότησης πλοίων, ενώ μέχρι το 2030 η τεχνολογία αυτή θα πρέπει να έχει εφαρμοστεί σε όλα τα λιμάνια των ευρωπαϊκών θαλάσσιων διαδρόμων. Η ναυτιλία και ιδιαίτερα η ναυτιλία μικρών αποστάσεων και η ακτοπλοΐα, θα έχει την δυνατότητα να μετατραπεί σε ένα πράσινο μέσο θαλάσσιας μεταφοράς εμπορευμάτων και επιβατών.

Η Ελλάδα μπορεί έτσι να αναπτύξει και να εφαρμόσει την τεχνολογία της ηλεκτροκίνησης στα πλοία, ώστε τα μικρότερα να μπορούν να κινηθούν στις θάλασσές της με μπαταρίες που θα αλλάζουν από λιμάνι σε λιμάνι και τα μεγαλύτερα να μπορούν να ηλεκτροδοτηθούν στα λιμάνια. Με αυτόν τον τρόπο ενισχύονται οι προσπάθειες για περιβαλλοντικά φιλικούς, θαλάσσιους κόμβους, γεγονός που θα μπορούσε να αναζωογονήσει και την εθνική ναυπηγική βιομηχανία. Διάφορα έργα με ελληνική συμμετοχή έχουν κοινοτική χρηματοδότηση από το Horizon2020. Για παράδειγμα στο πλαίσιο του έργου COREALIS, πραγματοποιείται σχεδιασμός, ανάπτυξη και δοκιμή καινοτόμων εφαρμογών για την βελτίωση της λειτουργίας των ευρωπαϊκών λιμένων, την υιοθέτηση μοντέλων κυκλικής οικονομίας και την μείωση του περιβαλλοντικού τους αποτυπώματος. Το πρώτο ηλεκτρικό ferry boat στην Ελλάδα θα κάνει την εμφάνισή του πολύ σύντομα, στη γραμμή Αίγιο-Άγιος Νικόλαος (Δωρίδος). Το κόστος του προγράμματος, χρηματοδοτείται κατά 50% από κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θα προέλθει από μετατροπή ενός συμβατικού πλοίου σε ηλεκτρικό και σε συνδυασμό με τη δημιουργία εγκαταστάσεων φόρτισης στην ξηρά, η ενέργεια για τη φόρτισή του θα παράγεται από ένα συνδυασμό φωτοβολταϊκών, αιολικών και κυματικών συστημάτων, ώστε να είναι 100% “πράσινη”.

Η βιομηχανία εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει το 20% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ. Η Πράσινη Ανάπτυξη, μέσα από τη λειτουργία του μοντέλου της κυκλικής οικονομίας, αποτελεί τη μοναδική απάντηση στη μετα-Covid-19 εποχή. Για παράδειγμα μέσω προγραμμάτων από το Horizon 2020, to AccelWater, SCREEN, ή το RESYNTEX με ελληνικές συμμετοχές, διαφαίνονται δρόμοι για τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία στις περιφέρειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συμβάλλοντας έτσι σε νέα μελλοντικά οικολογικά καινοτόμα επιχειρηματικά μοντέλα σε διαφορετικές αλυσίδες αξίας. Η οργανωμένη ανακύκλωση των ηλεκτρονικών και άλλων συσκευών καθώς και η ορθή διαχείριση των αποβλήτων είναι σημαντικοί παράγοντες στην μεταμόρφωση του τομέα αυτού.

Από-ανθρακοποίηση του ενεργειακού τομέα που προκαλεί το 75% των αέριων ρύπων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεσπίσει μηχανισμό δίκαιης μετάβασης για την παροχή χρηματοδοτικής και τεχνικής στήριξης στις περιφέρειες που αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες δυσκολίες κατά τη μετάβαση προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Ο μηχανισμός αυτός θα συμβάλει στην κινητοποίηση τουλάχιστον 100 δισ. € κατά την περίοδο 2021-2027. Στις περιφέρειες εξαρτώμενες από τον λιγνίτη, όπως κάποιες στην Ελλάδα, προκειμένου να εξασφαλισθεί μια δίκαια κοινωνική μετάβαση, η ΕΕ θα διαθέσει σημαντικούς πόρους ώστε αυτό να επιτευχθεί προς όφελος των τοπικών κοινωνιών. Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης θα συμβάλει στον μετασχηματισμό, ο οποίος θα είναι ουσιαστικής σημασίας για την επίτευξη ουδέτερου ισοζυγίου άνθρακα έως το 2050. Θα συγκεντρώσει τις δαπάνες για δράσεις σχετικές με το κλίμα και τη στήριξη για τη γεφύρωση των διαφορών μεταξύ και εντός των κρατών μελών. Αυτό αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό πεδίο δράσης για την Ελλάδα στις ακόμη εξαρτώμενες από τον λιγνίτη περιοχές.

Μέχρι το 2030, το 70% της ηλεκτροδότησης θα προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η Ελλάδα διαθέτει σημαντικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματά στον τομέα αυτό. Είναι σημαντικό ότι στην Ελλάδα θα έχει ολοκληρωθεί σύντομα το θεσμικό πλαίσιο και για τα θαλάσσια αιολικά πάρκα και για την αποθήκευση ενέργειας, ένα τομέα όπου η Ευρώπη είναι πολύ πίσω. Το 2017, η Επιτροπή δρομολόγησε την ευρωπαϊκή συμμαχία για τους συσσωρευτές και πρόσφατα η Ελλάδα μαζί με άλλα 11 κράτη μέλη συνεργάζονται με την χρηματοδότηση έργων αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας ενώ πιλοτικές μονάδες μπαταριών, σχεδιάζονται να εγκατασταθούν σε Θήβα και Νάξο. Η Ελλάδα έχει ένα πλούσιο ορυκτό πλούτο πρώτων υλών που είναι απαραίτητες για τις προηγμένες τεχνολογίες Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, και ηλεκτροκίνησης.

Είναι επίσης σημαντικό να επισημανθούν οι προσπάθειες για την ενεργειακά αυτόνομη και Πράσινη Νησιωτική Ελλάδα με τη δημιουργία «πράσινων» νησιών, όπου όχι μόνο η μετακίνηση θα είναι βιώσιμη, αλλά ακόμη και η ηλεκτροδότηση, η θέρμανση και η παροχή νερού, θα στηρίζονται σε ενέργεια παραγόμενη από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας με την χρήση αιολικών μονάδων ή φωτοβολταϊκών. Η Τήλος για παράδειγμα στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος Horizon 2020, είναι το πρώτο ενεργειακά αυτόνομο νησί της Ελλάδας.

Παράλληλα, θα προβλεφθεί τιμολόγηση του άνθρακα και κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων. Επίσης όσο η Ευρωπαϊκή Ένωση αυξάνει την διαφορά των κλιματικών στόχων της έναντι των ανταγωνιστικών της οικονομιών που δεν έχουν αναλάβει παρόμοιες δεσμεύσεις, ο κίνδυνος μεταφοράς επενδύσεων, νέων ή και υφιστάμενων, εκτός αυτής θα γίνεται πιο ορατός. H παραγωγή κινδυνεύει να μεταφέρεται σε χώρες χωρίς περιορισμούς εκπομπών. Για την αντιμετώπιση αυτών των κινδύνων η Ευρωπαϊκή Ένωση εξετάζει την εφαρμογή ενός μηχανισμού συνοριακής προσαρμογής άνθρακα με στόχο να ενσωματώσει σε προϊόντα που εισάγονται, το κόστος που θα είχαν εάν είχαν παραχθεί υπό το καθεστώς μείωσης εκπομπών της Ευρωπαϊκής Ένωσης .

Τέλος, οφείλουμε να αντιληφθούμε ότι η προστασία της βιοποικιλότητας είναι η δικιά μας προστασία. Η παγκόσμια παραγωγή εξαρτάται από τη φύση, η οποία εξαρτά την ίδια μας την ύπαρξη. Η αποκατάσταση των δασών, του εδάφους και των υγροβιότοπων και η προστασία του περιβάλλοντος είναι αυτοπροστασία μας. Με τη βοήθεια των επενδυτικών χρηματοδοτήσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η πρόκληση να πρασινίσουμε την οικονομία μπορεί να μετατραπεί σε ευκαιρία. Ήδη πλήθος επενδυτών, ερευνητών και προγραμμάτων από τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα της χώρας εργάζονται προς αυτή τη κατεύθυνση.

Τα περίπου 72 δισ. ευρώ του Ταμείου Ανάκαμψης και του ΕΣΠΑ, από τα οποία θα επωφεληθεί η Ελλάδα προορίζονται για επενδύσεις και χρηματοδότηση κλάδων της οικονομίας που έχουν άμεση σχέση με την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου της χώρας. Ο μετασχηματισμός αυτός δεν είναι ακόμα μια εναλλακτική, είναι η μόνη επιλογή. Ο καθένας από εμάς αποτελεί τη κινητήρια δύναμη αυτής της μετάβασης ώστε η Πράσινη Συμφωνία να επιτύχει και να επιφέρει διαρκείς αλλαγές. Χρέος το πράσσειν πράσινα…αντί άλογα!