Τι κάνει μια πόλη “έξυπνη” και πώς μπορούν οι πολίτες να μετακινούνται με ασφάλεια και σεβασμό προς το περιβάλλον

Σε μια εποχή που η τεχνολογία διαμορφώνει εκ νέου τις συγκοινωνίες, η Αθήνα, μια μεσογειακή μεγαλούπολη με πλούσιο ανάγλυφο, αντιμετωπίζει νέες προκλήσεις και ευκαιρίες. Τι κάνει «έξυπνη» μια πόλη και πώς μπορούν οι πολίτες να μετακινούνται σε μια μεγαλούπολη με ασφάλεια αλλά και σεβασμό προς το περιβάλλον;

Ο Θανάσης Τσιάνος, Πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων, έδωσε απαντήσεις σε ζητήματα όπως η βιώσιμη κινητικότητα, οι αναγκαιότητες μιας πόλης σαν την Αθήνα, καθώς και οι στρατηγικές και οι τεχνολογίες που προτείνονται για τη βελτίωση της οικονομίας διαμοιρασμού στις αστικές μεταφορές.

Τι σημαίνει βιώσιμη κινητικότητα και πώς μεταφράζεται στις ανάγκες μιας μεσογειακής μεγαλούπολης με πλούσιο ανάγλυφο όπως η Αθήνα;

Βιώσιμη κινητικότητα σημαίνει μετακίνηση πολιτών και αγαθών με τρόπο ασφαλή, ώστε να είναι βιώσιμος από περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική άποψη. Συνεπώς, σημαίνει ασφαλέστερο δίκτυο μεταφορών, που να ρυπαίνει σημαντικά λιγότερο και να παρέχει εναλλακτικές μετακίνησης, οικονομικά προσιτές για όλους (πρόσωπα και εμπορεύματα), καθώς και προσβάσιμες σε όλους (όπως σε άτομα με μειωμένη κινητικότητα και άτομα με αναπηρίες).

Για να μπορέσει η Μητροπολιτική περιοχή της Αττικής να αντεπεξέλθει σε αυτές τις ανάγκες, απαιτούνται ολοκληρωμένος συγκοινωνιακός σχεδιασμός, αξιόπιστα συστήματα ΜΜΜ, εξασφάλιση ασφαλών δικτύων πεζών και ποδηλάτων, οργάνωση και έλεγχος της στάθμευσης και της πρόσβασης των οχημάτων, διευκόλυνση των πολυτροπικών μετακινήσεων, μέτρα περιορισμού του ιδιωτικού οχήματος, αλλά και κίνητρα και αντικίνητρα ανανέωσης του στόλου των οχημάτων που να ρυπαίνουν σημαντικά λιγότερο. Η πολιτεία θα πρέπει να κατανοήσει ότι, εάν δεν αποφασιστούν σήμερα τολμηρές πολιτικές διαχείρισης και χρηματοδότησης της αστικής συγκοινωνίας και των βιώσιμων τρόπων μετακίνησης με ταυτόχρονη υλοποίηση τολμηρών πολιτικών περιορισμού της χρήσης ιδιωτικού οχήματος, η κατάσταση σε λίγα χρόνια στην Αττική θα είναι πραγματικά αβίωτη.

Ποιες ειδικότητες θα πρέπει ιδανικά να συνεργάζονται για τον μετασχηματισμό μιας πόλης; Πιστεύετε ότι πρόκειται για μια συμμετοχική διαδικασία λήψης αποφάσεων και σχεδιασμού, στην οποία πρέπει να συνεισφέρουν και οι πολίτες; Μήπως οι κοινωνικοί επιστήμονες θα έπρεπε να έχουν πιο ενεργό ρόλο και ποιο;

Ο μετασχηματισμός μιας πόλης πρέπει να είναι αποτέλεσμα συνεργασίας πολλών επιστημονικών ειδικοτήτων. Όσον αφορά το σύστημα μεταφορών και μετακινήσεων, τα οδικά δίκτυα, την αστική συγκοινωνία, τις πολυτροπικές μετακινήσεις κ.ά. αποτελούν αντικείμενο του συγκοινωνιολόγου μηχανικού. Τις περισσότερες φορές, δυστυχώς, ο συγκοινωνιολόγος καλείται –όταν καλείται– στο τέλος της διαδικασίας, όταν έχει ήδη δομηθεί η πόλη και τα προβλήματα αρχίζουν να είναι έντονα.

Όταν, λοιπόν, τα προβλήματα είναι έντονα και, παρ’ όλα αυτά, συνεχίζεται η ανεξέλεγκτη δόμηση, η διαχείριση των ζητημάτων μετακίνησης είτε είναι πάρα πολύ δύσκολη είτε απαιτούνται σημαντικοί χρηματικοί πόροι (π.χ. επεκτάσεις μετρό). Είναι σαφές ότι θα πρέπει να υπάρχει από την αρχή συνδυασμένος και ολοκληρωμένος πολεοδομικός και συγκοινωνιακός σχεδιασμός. Επίσης, για την επιτυχημένη και αποτελεσματική εφαρμογή μέτρων προώθησης της Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας απαιτείται και η συνεργασία των πολιτών, για τους οποίους γίνεται όλη αυτή η προσπάθεια. Άρα, βασικό στοιχείο είναι η ενημέρωση, η ευαισθητοποίηση και η εκπαίδευση του κοινού στις νέες έννοιες της κινητικότητας, συνδυασμένη με κίνητρα για την αλλαγή τρόπου μετακίνησης. Όπως σε όλες τις δράσεις, έτσι και η ενημέρωση θα πρέπει να έχει συνέχεια και διάρκεια, με προδιαγεγραμμένη στρατηγική.

Μπορείτε να μας δώσετε παραδείγματα καινοτόμων τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται στην έξυπνη διαχείριση της κυκλοφορίας εντός των αστικών περιοχών και πώς ενισχύουν την αποτελεσματικότητα των μετακινήσεων;

Τα ευφυή συστήματα μεταφορών διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην αποτελεσματική αξιοποίηση των υφιστάμενων υποδομών και στην προσπάθεια για αποδοτικότερες, ασφαλέστερες και περιβαλλοντικά καθαρότερες μεταφορές. Επίσης, συμβάλλουν σημαντικά όχι μόνο στην ανάπτυξη της βιώσιμης κινητικότητας, αλλά και στην οικονομία της χώρας. Η εξέλιξη της τεχνολογίας μεταβάλλει ριζικά την κινητικότητα: ηλεκτροκίνηση, αυτόνομα οχήματα, μέσα μικροκινητικότητας, «έξυπνη» και επενεργούμενη από την κυκλοφορία φωτεινή σηματοδότηση, έλεγχος προσβάσεων, συστήματα διαχείρισης της στάθμευσης, αλληλεπίδραση οχήματος και υποδομής, αλληλεπίδραση μεταξύ των οχημάτων, αυτοματοποιημένος έλεγχος παραβάσεων του ΚΟΚ και προσέγγιση της κινητικότητας ως υπηρεσίας (Mobility-as-a-service) αποτελούν πλέον τη σύγχρονη συνεισφορά της τεχνολογίας στη βελτίωση της κινητικότητας στον αστικό χώρο. Ταυτόχρονα και συνεργατικά, η εξέλιξη των τηλεπικοινωνιών και οι έξυπνες συσκευές και εφαρμογές υποστηρίζουν και μετασχηματίζουν τις μετακινήσεις των επιβατών και των εμπορευμάτων (Google Maps-Navigation, Uber, e-shopping, Zoom, last mile connectivity, sharing economy κ.λπ.).

Ποιες στρατηγικές και τεχνολογίες προτείνετε για τη βελτίωση της οικονομίας διαμοιρασμού (sharing economy) στις αστικές μεταφορές; Ποιες από αυτές θα μπορούσαν να έχουν πρακτική εφαρμογή, ώστε να κάνουν την Αθήνα και τις άλλες ελληνικές μεγαλουπόλεις πιο βιώσιμες και συνδεδεμένες πόλεις;

Οι στρατηγικές για την προώθηση της κοινής χρήσης μέσων μεταφοράς μεταβάλλονται ανάλογα με το όχημα, τον σκοπό και τον στόχο. Για παράδειγμα, για το carpooling (δυνατότητα ένα μικρό σύνολο μετακινούμενων να εξυπηρετείται από ένα ιδιωτικό όχημα, κυρίως για τη μετακίνησή του στην εργασία ή στο σχολείο) η πολιτεία θα πρέπει να διερευνήσει τις ανάγκες μετακίνησης ανά περιοχή, να τις αξιολογήσει και να καθορίσει συγκεκριμένες πολιτικές κινήτρων, όπως εκπτώσεις και προνομιακά πακέτα για τους χρήστες, μείωση στην τιμή των διοδίων, αλλά και αντικίνητρα όπως αποκλειστικές λωρίδες κίνησης οχημάτων που μεταφέρουν π.χ. πάνω από 2 επιβάτες ή ακόμη και να έχουν ελεύθερη πρόσβαση π.χ. στον πράσινο δακτύλιο (σε αντικατάσταση του μονά/ζυγά). Σε κάθε περίπτωση, όμως, δεν θα πρέπει να ευνοείται η χρήση του ιδιωτικού οχήματος έναντι των ΜΜΜ. Επίσης, ο μετασχηματισμός των πόλεων με προώθηση των μετακινήσεων, κυρίως με ΜΜΜ, δημιουργεί την ανάγκη εξασφάλισης ιδιωτικού οχήματος μόνο για συγκεκριμένες περιπτώσεις (μέρες) ή για υπεραστικές μετακινήσεις.

Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σκόπιμο η πολιτεία να παρέχει οικονομικά κίνητρα σε εταιρίες ενοικίασης οχημάτων ή στους χρήστες που δεν διαθέτουν ιδιωτικό όχημα, ώστε να μπορούν να ενοικιάζουν φθηνά ένα όχημα για να καλύψουν τις περιστασιακές τους ανάγκες. Τρόποι υπάρχουν, αρκεί να υπάρχει πολιτική βούληση και επιστημονική τεκμηρίωση των μέτρων, ώστε το κράτος να δρα αποτελεσματικά. Συστήματα όπως τα bike & ride sharing, μπορούν να προωθηθούν συνδυαστικά με τις πολυτροπικές μετακινήσεις και το last-mile connectivity. Απαραίτητος, όμως, είναι και ο μετασχηματισμός των πόλεων και ιδιαίτερα των κεντρικών περιοχών, ώστε οι πολίτες που χρησιμοποιούν το κοινόχρηστο όχημα μικροκινητικότητας ή το κοινόχρηστο ποδήλατο να μπορούν να μετακινηθούν με ασφάλεια. Τέλος, η δημιουργία εφαρμογών (apps), είναι απαραίτητη ώστε να υπάρχει εύκολη πρόσβαση σε πληροφορίες για τη διαθεσιμότητα και την τιμολόγηση των κοινόχρηστων οχημάτων. Οι παραπάνω προτάσεις μπορούν να έχουν πρακτική εφαρμογή στην Αθήνα και τις άλλες ελληνικές μεγαλουπόλεις, βοηθώντας ώστε να γίνουν πιο βιώσιμες και πιο λειτουργικές. Με την εφαρμογή τέτοιων στρατηγικών και τεχνολογιών, μπορεί να μειωθεί η κυκλοφοριακή συμφόρηση, το κόστος μετακίνησης και οι εκπομπές ρύπων, αλλά και να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής των κατοίκων.

Ποιες προκλήσεις εμποδίζουν επί του παρόντος την ευρεία εφαρμογή λύσεων έξυπνων μεταφορών στη χώρα μας; Υπάρχουν εν εξελίξει έργα έρευνας ή ανάπτυξης που σχετίζονται με τις έξυπνες μεταφορές;

Η χώρα μας διαθέτει ένα πολύ ισχυρό επιστημονικό προσωπικό πάνω στα συστήματα ευφυών μεταφορών. Ερευνητικά ιδρύματα, ινστιτούτα, πολυτεχνεία κ.ά. συμμετέχουν σε πλήθος ερευνητικών προγραμμάτων, που χρηματοδοτούνται είτε από παγκόσμιους φορείς, είτε από την Ευρωπαϊκή Ένωση, είτε από το κράτος. Θεωρώ ότι υπάρχει πλέον πολιτική βούληση στήριξης των ευφυών μεταφορών και ότι ίσως θα πρέπει να στηριχθεί περισσότερο η ανάπτυξη επιχειρηματικών πρωτοβουλιών και η μεταφορά της τεχνογνωσίας από την έρευνα στον ιδιωτικό τομέα. Όμως, η πολυδιάσπαση των αρμοδιοτήτων και οι ανοργάνωτες δομές στις μητροπολιτικές περιοχές δεν ευνοούν τόσο την εφαρμογή των καινοτόμων/έξυπνων συστημάτων, όσο και οποιαδήποτε άλλη δράση ή μέτρο.

Σε αντίθεση με τους αυτοκινητοδρόμους που λειτουργούν με παραχώρηση και εφαρμόζουν πιλοτικά ή μόνιμα συστήματα ευφυών μεταφορών, δεν συναντάμε την ίδια απόκριση στις περιφέρειες ή στους Δήμους. Η ίδρυση μητροπολιτικών οργανισμών για τις μεταφορές στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη θα βοηθήσει σημαντικά στην ανάπτυξη και εφαρμογή των συστημάτων ευφυών μεταφορών, εφόσον στελεχωθούν επαρκώς με έμπειρο επιστημονικό προσωπικό και λειτουργούν με επιστημονικά τεκμηριωμένο τρόπο. Προς το παρόν πάντως, η διαχείριση της κυκλοφορίας στις μητροπολιτικές περιοχές απέχει σημαντικά σε σχέση με άλλες μητροπολιτικές περιοχές της Ευρώπης.

Η συνέντευξη υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του Interamerican Innovation Hub, του προγράμματος καινοτομίας της Interamerican, που χτίζει σχέσεις και συνεργασίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, στο ευρύτερο οικοσύστημα της καινοτομίας.