Καθ. Γιάννης Μανιάτης – “Για Ανθεκτικές Κοινωνίες”
Καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε μια εποχή αυξημένων γεωπολιτικών εντάσεων, μεγάλων κλιματικών προκλήσεων και συνεχών διαταραχών των εφοδιαστικών της αλυσίδων, η οικοδόμηση περαιτέρω Ανθεκτικότητας έχει καταστεί επιτακτική ανάγκη. Κεντρικό στοιχείο σε αυτή την προσπάθεια είναι ο αλληλένδετος ρόλος της ενέργειας, των βιομηχανικών υποδομών, αλλά και του τομέα των κατασκευών της Ε.Ε.
Η ενεργειακή ασφάλεια εξασφαλίζει την εύρυθμη λειτουργία όλων των κρίσιμων τομέων της Ένωσης, ενώ μια ισχυρή βιομηχανία διασφαλίζει την στρατηγική της αυτονομία και την ικανότητά της για καινοτομία. Ταυτόχρονα, οι βιώσιμες κατασκευές αποτελούν την απάντηση τόσο στην κλιματική αλλαγή, όσο και στην ετοιμότητα αντιμετώπισης μελλοντικών προκλήσεων. Οι τρείς αυτοί πυλώνες θέτουν ισχυρά θεμέλια για μια ανθεκτική, ισχυρή και αυτάρκη Ευρώπη, ικανή να αντέξει σε μελλοντικές κρίσεις και να ηγηθεί στην πορεία της παγκόσμιας πράσινης μετάβασης.
A. ΕΝΕΡΓΕΙΑ
Οι υποδομές ενέργειας καλούνται να παίξουν κεντρικό ρόλο στην αντιμετώπιση πρωτοφανών προκλήσεων που γνωρίζει σήμερα η Ευρώπη, καθώς η τελευταία καλείται να αντιμετωπίσει την εργαλειοποίηση της ενέργειας από τρίτες χώρες, να ενισχύσει την ενεργειακή της ασφάλεια, να επιτύχει τη βιομηχανική της ανταγωνιστικότητα και να καταστήσει την ενέργεια πιο προσιτή για τα νοικοκυριά. Και όλα αυτά διατηρώντας την πορεία της προς την απεξάρτηση από τον άνθρακα.
Κεντρικοί στόχοι της ΕΕ, όπως ο εξηλεκτρισμός της οικονομίας, η περαιτέρω ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η δημιουργία αγορών υδρογόνου και γεωλογικής αποθήκευσης CO2, συνεπάγονται τεράστιες επενδύσεις σε νέες υποδομές. Η πλειονότητά τους αφορά σε δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας και μονάδες αποθήκευσης ηλεκτρισμού και δευτερευόντως σε υποδομές μεταφοράς και αποθήκευσης υδρογόνου και CO2, αλλά και του χαρακτηρισμένου ως μεταβατικού καυσίμου, φυσικού αερίου.
Η Επιτροπή εκτίμησε ότι μόνο για μεγάλης κλίμακας ηλεκτρικά δίκτυα, για την επίτευξη μηδενικών καθαρών εκπομπών μέχρι το 2050, θα χρειαστούν μεταξύ 1.994 και 2.294 δισεκατομμύρια ευρώ. Η Ευρώπη θα πρέπει, λοιπόν, να κινητοποιήσει δημόσιους και ιδιωτικούς, ευρωπαϊκούς κι εθνικούς πόρους, γεγονός που καθιστά απαραίτητη την αντιμετώπιση του πιστωτικού κινδύνου επενδύσεων, αλλά και την εξασφάλιση αυξημένων πόρων μέσω του νέου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου της ΕΕ. Η επιτυχία, βέβαια, εξαρτάται από την υπέρβαση και άλλων σοβαρών προκλήσεων, όπως ο συντονισμός του σχεδιασμού δικτύων σε όλη την ΕΕ, ο εξορθολογισμός των διαδικασιών αδειοδότησης, η αυξημένη αποδοχή των έργων από τις τοπικές κοινωνίες και η αντιμετώπιση των ελλείψεων σε (εισαγόμενο) εξοπλισμό και ειδικευμένο εργατικό δυναμικό. Ταυτόχρονα, οι υποδομές χρειάζονται νέους σχεδιασμούς ασφάλειας, διαχείρισης και συντήρησης για να οχυρωθούν από επαναλαμβανόμενα ακραία καιρικά φαινόμενα, αλλά και προκλήσεις ασφάλειας από κακόβουλες ή επιθετικές ενέργειες.
Η ΕΕ έχει ήδη πραγματοποιήσει σημαντικό έργο, όπως για παράδειγμα οι χρηματοδοτήσεις για διευρωπαϊκά δίκτυα ενέργειας από τον Μηχανισμό Connecting Europe Facility, ο συντονισμός των επενδυτικών αποφάσεων σε διευρωπαϊκά δίκτυα από τις Ευρωπαϊκές Ενώσεις Διαχειριστών Δικτύων (ENTSO-e, ENTSO-g, ENNOH), αλλά και η πανευρωπαϊκή εποπτεία της αγοράς από τον ACER. Όμως, οι μελλοντικές προκλήσεις σε συνδυασμό με σημερινά προβλήματα (υψηλό κόστος ενέργειας, έλλειμμα ανταγωνιστικότητας, ενεργειακή φτώχεια), καθιστούν απαραίτητο η ΕΕ να αναλάβει νέες σημαντικές πρωτοβουλίες.
B. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ
Οι βιομηχανικές υποδομές αποτελούν έναν ακόμα βασικό πυλώνα της ευρωπαϊκής ανθεκτικότητας και ανταγωνιστικότητας. Καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει μια συνεχώς αυξανόμενη γεωπολιτική αστάθεια, πληθώρα περιβαλλοντικών προκλήσεων αλλά και τον τεχνολογικό ανταγωνισμό από τρίτες χώρες, η ενίσχυση και η περαιτέρω ανάπτυξη της βιομηχανικής της βάσης αποτελεί προτεραιότητα ζωτικής σημασίας.
Το Clean Industrial Deal, που πρόσφατα ανακοινώθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τοποθετεί σωστά την βιομηχανία και την επιχειρηματικότητα της Ευρώπης ξανά στο επίκεντρο. Θα περίμενε όμως κανείς να περιέχει γενναία μέτρα και πολιτικές που θα έθεταν όλες τις απαραίτητες συνθήκες και θα επέτρεπαν στις ευρωπαϊκές βιομηχανίες να ανταγωνιστούν με ίσους όρους αυτές των ΗΠΑ και της Κίνα. Όμως αυτό απέχει κατά πολύ από την πραγματικότητα.
Οι βιομηχανικές υποδομές της Ένωσης, συμπεριλαμβανομένων των παραγωγικών μονάδων της, των δικτύων ενέργειάς της καθώς και των δικτύων διανομής και μεταφορών, είναι βασικές προϋποθέσεις για οικονομική ισχύ, καινοτομία και κοινωνική συνοχή. Ο εκσυγχρονισμός των βιομηχανικών υποδομών της Ε.Ε. αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για την περαιτέρω ενίσχυση της ευρωπαϊκής ανθεκτικότητας, διασφαλίζοντας τόσο τη μακροπρόθεσμη Σταθερότητα της Ένωσης, όσο και τη Στρατηγική της Αυτονομία και την Ανταγωνιστικότητά της.
Η ανταγωνιστικότητα της Ε.Ε. είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την απανθρακοποίηση της οικονομίας της και την ανάγκη για μια πράσινη βιομηχανική στρατηγική. Ωστόσο η «Πυξίδα Ανταγωνιστικότητας» που παρουσίασε η Επιτροπή τον περασμένο Ιανουάριο, δεν ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες και προκλήσεις της Ε.Ε. Ουσιαστικά, δεν εξυπηρετεί ούτε τις επιχειρήσεις, αλλά ούτε τους πολίτες και το περιβάλλον. Αυτό που πραγματικά χρειάζονται οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και βιομηχανίες για να αναπτυχθούν και να παραμείνουν ανταγωνιστικές και ανθεκτικές είναι σταθερότητα, προβλεψιμότητα και κυρίως περισσότερα επενδυτικά και χρηματοδοτικά εργαλεία.
Μια ισχυρή και καινοτόμος βιομηχανική βάση ενισχύει τη δυνατότητα της ΕΕ να ανταποκρίνεται με ευελιξία σε παγκόσμιες προκλήσεις, να προωθεί την τεχνολογική καινοτομία και να επιτυγχάνει τους στόχους της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης. Επενδύοντας σε ανθεκτικές και πράσινες βιομηχανικές υποδομές, η Ε.Ε. μπορεί να θέσει τα θεμέλια για μια βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, στρατηγική αυτονομία και γεωπολιτική σταθερότητα σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον.
Γ. ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ
Τέλος, οι ‘ανθεκτικές’ κατασκευές αποτελούν βασικό πυλώνα για την επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης, σε μια εποχή σοβαρών προκλήσεων όπως η κλιματική αλλαγή, οι φυσικές καταστροφές και η ταχεία αστικοποίηση. Ανθεκτικές κατασκευές σημαίνει κατασκευές με διαφορετική φιλοσοφία, που σχεδιάζονται για να απορροφούν, να διαχειρίζονται και να ανακάμπτουν από καταπονήσεις (σεισμούς, πλημμύρες, φθορά), έξυπνα σχεδιασμένες με υλικά υψηλής απόδοσης, βελτιωμένες συνδέσεις και συστήματα παρακολούθησης.
Ο συσχετισμός των ανθεκτικών κατασκευών με τη βιώσιμη ανάπτυξη είναι πολυδιάστατος καθώς συμβάλλουν στην μείωση του κόστους αποκατάστασης μετά από φυσικές καταστροφές, εξοικονομούν φυσικούς πόρους και ενισχύουν την κοινωνική συνοχή, προσφέροντας ασφάλεια στους κατοίκους.
Σημαντικό είναι αυτή η φιλοσοφία να χρησιμοποιηθεί στη διαδικασία μετάβασης προς την πράσινη οικονομία καθώς προωθεί μοντέλα παραγωγής και κατανάλωσης φιλικά προς το περιβάλλον. Στόχος πρέπει να είναι η αναβάθμιση των πόλεων μας με κριτήρια ανθεκτικότητας καθώς αυτές οι κατασκευές:
- Αντέχουν περισσότερο με λιγότερους πόρους.
- Αντιμετωπίζουν φυσικές καταστροφές χωρίς σοβαρές ζημιές.
- Προσαρμόζονται στο περιβάλλον και τις ανάγκες των χρηστών.
- Υποστηρίζουν τη βιώσιμη ανάπτυξη, σε αντίθεση με τις ενεργοβόρες, μαζικές δομές του παρελθόντος.
Σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο υπάρχουν πολλές πρωτοβουλίες που προωθούν την ανθεκτικότητα και τη βιωσιμότητα. Η Ε.Ε. προωθεί ενεργά την έρευνα και καινοτομία με:
- Το πρόγραμμα ‘Horizon Europe’ για την περίοδο 2021-2027 με συνολικό προϋπολογισμό 95,5 δις, χρηματοδοτώντας έργα που επικεντρώνονται σε ‘έξυπνες’ και ‘πράσινες’ κατασκευές και στον ανασχεδιασμό αστικών χώρων προς την κλιματική ουδετερότητα (με προϋπολογισμό 15 δις).
- Τη στρατηγική ‘Κύμα Ανακαίνισης’ (Renovation Wave) που αποσκοπεί στην αναβάθμιση του υφιστάμενου κτιριακού αποθέματος και στοχεύει στον διπλασιασμό του ετήσιου ρυθμού ενεργειακών ανακαινίσεων μέχρι το 2030 με την ανακαίνιση 35 εκατ. κτιρίων.
- Το Νέο Ευρωπαϊκό Μπάουχαους (NEB), μία πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που συνδυάζει τη βιωσιμότητα, την αισθητική και τη συμπερίληψη, με στόχο τη δημιουργία βιώσιμων και συμπεριληπτικών τρόπων ζωής.
Η Ελλάδα έχει κάνει βήματα προς την ανθεκτικότητα, όμως αυτά τα βήματα πρέπει να γίνουν με μία ολιστική προσέγγιση και ένα στρατηγικό σχεδιασμό, ώστε όλοι οι διαθέσιμοι πόροι να αξιοποιηθούν αποτελεσματικά.
Η σημερινή Ευρωπαϊκή και εθνική πρόκληση είναι να “χτίσουμε έξυπνα και υπεύθυνα”. Συνεπώς, η επένδυση σε ανθεκτικές κατασκευές δεν αποτελεί απλώς τεχνική πρόκληση, αλλά στρατηγική επιλογή για ένα πιο ασφαλές, δίκαιο και βιώσιμο μέλλον.
