Πάνω από 50 εκατ. για τη διάσωση μνημείων της Οθωμανοκρατίας στην Ελληνική επικράτεια

Τη διαχρονική μέριμνα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού για την ανάδειξη και προστασία των οθωμανικών μνημείων στην χώρα μας, ανέδειξε στη Βουλή, η ΥΠΠΟΑ Λίνα Μενδώνη, απαντώντας σε επίκαιρη ερώτηση της βουλευτού της ΝΔ Φωτεινής Πιπιλή, για τα έργα συντήρησης των Οθωμανικών Λουτρών στην Άνω Πόλη της Κυπαρισσίας.

«Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού διαχρονικά μεριμνά για την ανάδειξη και προστασία των οθωμανικών μνημείων της χώρας και προβαίνει σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες ώστε αυτά να καταστούν προσβάσιμα στο κοινό. Το σύνολο των μνημείων της Οθωμανοκρατίας που έχουν δεχθεί τις επεμβάσεις των αρμοδίων υπηρεσιών του ΥΠΠΟΑ ξεπερνά τα 170 με προϋπολογισμό άνω των 50.000.000 ευρώ. Δεκατέσσερα έργα που είναι σε εξέλιξη, συνολικού προϋπολογισμού περίπου 8.500.000 ευρώ, είναι ενταγμένα στο ΕΣΠΑ 2014-2020, ενώ στο Ταμείο Ανάκαμψης έχουν ενταχθεί πέντε έργα, προϋπολογισμού 5.250.000 ευρώ. Το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο σέβεται απολαύτως και αντιμετωπίζει με τον ίδιο τρόπο όλα τα μνημεία που είναι στην ελληνική επικράτεια ανεξαρτήτως περιόδου. Επίσης, η χώρα μας έχει υπογράψει τις διεθνείς συμβάσεις και τις σχετικές συνθήκες, οι οποίες έχουν ενσωματωθεί στην ελληνική έννομη τάξη. Ιδιαίτερα μεγάλη σημασία δίνουμε στη χρήση που θα αποδοθεί ώστε να μην προσβάλλει και να μην απάδει του αρχικού χαρακτήρα των μνημείων» σημείωσε η Λίνα Μενδώνη.

Ως προς την ερώτηση για την αποκατάσταση των Οθωμανικών Λουτρών στην Άνω Πόλη Κυπαρισσίας που έχουν αποκαλυφθεί σε ιδιωτικό χώρο, οι εργασίες βρίσκονται στο στάδιο της υποβολής μελέτης από την πλευρά των νέων ιδιοκτητών προς έγκριση από τις υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ προκειμένου το μνημείο να καταστεί επισκέψιμο και να μπορεί να φιλοξενεί πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Αναλυτική το κείμενο της απάντησης:

Πρωτολογία

Κυρία Βουλευτή,
Σας ευχαριστώ για την ερώτηση, καθώς μου δίνετε την δυνατότητα να αναπτύξω τις πρωτοβουλίες και τα έργα που το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού εκτελεί για την προστασία, συντήρηση, αποκατάσταση και ανάδειξη των μνημείων, που χρονολογούνται την οθωμανική περίοδο σε όλη την Ελλάδα. Να σημειώσω ότι ο νόμος για την Προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, ο Ν. 3028/2002 και στην κωδικοποιημένη του μορφή σήμερα στο Ν.4858/2021, αντιμετωπίζονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όλα τα μνημεία όλων των περιόδων που ανήκουν στην ελληνική επικράτεια. Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού διαχρονικά μεριμνά για την ανάδειξη και προστασία των οθωμανικών μνημείων στην χώρα μας και προβαίνει σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες ώστε αυτά να καταστούν προσβάσιμα στο κοινό.

Η μέριμνα συνίσταται στην ένταξη έργων επί σημαντικών οθωμανικών μνημείων σε προγράμματα που χρηματοδοτούνται από Εθνικούς Πόρους, αλλά κυρίως στα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα (Γ΄ΚΠΣ, ΕΣΠΑ, το Ταμείο Ανάκαμψης σήμερα) με σκοπό την χρηματοδότηση των απαραίτητων μελετών και των εργασιών συντήρησης, αποκατάστασης και ανάδειξης των εν λόγω μνημείων, κατόπιν των σχετικών εγκρίσεων από τα αρμόδια όργανα του Υπουργείου Πολιτισμού.

Είναι ένα δύσκολο πολλές φορές και πολισχιδές έργο, που απαιτεί την συνεργασία όλων των Υπηρεσιών του Υπουργείου. Αξίζει όμως τον κόπο.
Για να έρθω, όμως, τώρα στο συγκεκριμένο ερώτημα που θέτετε για το οθωμανικό λουτρό της Κυπαρισσίας. Το μνημείο αποκαλύφθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας το 1989 στη διάρκεια σωστικής ανασκαφής στο πλαίσιο των οικοδομικών εργασιών για την κατεδάφιση υφιστάμενης παλαιάς οικίας και την ανέγερση μικρής ξενοδοχειακής μονάδας.
Πρόκειται για κτίσμα του τέλους του 16ου αι., στο οποίο διατηρούνται ο θερμός χώρος, μια ορθογώνια καμαροσκέπαστη δεξαμενή, μια μικρότερη λιθόκτιστη δεξαμενή και ελάχιστα ίχνη των θεμελίων άλλων διαμερισμάτων του λουτρού.

Δεδομένου ότι το οθωμανικό λουτρό αποκαλύφθηκε σε ιδιωτικό οικόπεδο, η Εφορεία Αρχαιοτήτων είτε θα έπρεπε να προχωρήσει στην απαλλοτρίωσή του είτε στην ένταξή του στην υπό ανέγερση ξενοδοχειακή μονάδα, ως επισκέψιμο μνημείο και εκθεσιακό χώρου.

Σύμφωνα με τις εισηγήσεις των αρμοδίων υπηρεσιών του Υπουργείου και την γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, αποφασίστηκε η ανέγερσης της νέας οικοδομής και η αποκατάσταση του μνημείου με τη μετατροπή του σε χώρο πολιτιστικών εκδηλώσεων. Ο ιδιοκτήτης είχε την υποχρέωση να εκπονήσει την μελέτη και να την υποβάλλει στις Υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ.

Εν τω μεταξύ αλλάζει η ιδιοκτησία. Ο πρώτος ιδιοκτήτης κάνει μια πρώτη μελέτη για το ξενοδοχείο του χωρίς να ασχοληθεί με το λουτρό αλλά στο μεταξύ πουλάει το οικόπεδο. Οι νέοι ιδιοκτήτες του οικοπέδου υπέβαλαν αίτημα αμέσως για άμεσα μέτρα προστασίας, καθαρισμό του μνημείου και εργασίες μερικής αποχωμάτωσης του οικοπέδου, προκειμένου να προχωρήσουν στις εργασίες της λεπτομερούς αποτύπωσης του μνημείου, ώστε στη συνέχεια να μπορέσουν να εκπονήσουν την αναγκαία μελέτη μαζί με τη μελέτη της νέας οικοδομής. Οι ιδιοκτήτες μόλις πριν από λίγους μήνες, εντός του 2021, ζήτησαν και την άδεια για τη λήψη δειγμάτων του κονιάματος του λουτρού, η οποία βεβαίως τους δόθηκε ακριβώς για να κάνουν τη μελέτη. Είμαστε στη φάση που αναμένεται η υποβολή της μελέτης από τους νέους ιδιοκτήτες.

Δευτερολογία

Κα Πιπιλή,

Έχετε απόλυτο δίκιο, μας είναι γνωστά όλα αυτά τα οποία είπατε για τις καταγγελίες από την πλευρά της γείτονος. Αλλά εν τέλει τους είναι κι εκείνων γνωστό το πόση πολλή δουλειά κάνει η Ελλάδα επί των οθωμανικών μνημείων ανεξάρτητα από το αν το ομολογούν ή όχι.

Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού από το 2000 μέχρι σήμερα, στα είκοσι δύο αυτά χρόνια, έχει επενδύσει περισσότερα από 50 εκατομμύρια ευρώ για την αποκατάσταση και ανάδειξη μνημείων της οθωμανικής περιόδου. Και μιλάμε για μνημεία όλων των ειδών: Τζαμιά, τεμένη, τεκέδες, τουρμπέδες, μεντρεσέδες, μαυσωλεία, χωρίς να κάνουμε διάκριση. Όποιο μνημείο κινδυνεύει και όποιο μπορούμε να αποκαταστήσουμε. Όπως σας είπα και προηγουμένως, το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο σέβεται απολύτως και αντιμετωπίζει με τον ίδιο τρόπο όλα τα μνημεία που είναι στην ελληνική επικράτεια ανεξαρτήτως περιόδου. Από την άλλη πλευρά η χώρα μας, όπως καλώς γνωρίζετε, έχει υπογράψει όλες τις διεθνείς συμβάσεις και τις σχετικές διεθνείς συνθήκες. Επομένως, αυτό αποτελεί – δηλαδή το να αποκαθιστούμε τα μνημεία όλων των περιόδων – μία υποχρέωση η οποία είχε ενσωματωθεί στην ελληνική έννομη τάξη. Επίσης, όπως κι εσείς είπατε στην πρωτολογία σας, δίνουμε ιδιαίτερα μεγάλη σημασία στη χρήση που θα αποδοθεί ώστε να μην προσβάλει και να μην απάδει του αρχικού χαρακτήρα των μνημείων.

Πολύ σύντομα θα σας πω απαντώντας στο δεύτερο σκέλος της γραπτής σας ερώτησης, ότι σήμερα έχουμε σε εξέλιξη 14 έργα επί οθωμανικών μνημείων ενταγμένα στο τρέχον ΕΣΠΑ 2014-2021, συνολικού προϋπολογισμού περίπου 8.500.000 ευρώ.

Ξεκινάμε από το Τέμενος Βαγιαζήτ στο Διδυμότειχο, μετά από την καταστροφική πυρκαγιά του 2017, το “Αράπ Τζαμί” στην Δράμα, το Ιμαρέτ στην Κομοτηνή, το Φρούριο του Καλέ στην Ιεράπετρα στην Κρήτη, το Μπεζεστένι στην Λάρισα, το Βεζίρ Τζαμί στη Ναύπακτο. Έχουμε εργασίες αποκατάστασης στα Οθωμανικά Κάστρα της Ηγουμενίτσας, της Βόνιτσας, της Ναυπάκτου, στην Μυτιλήνη στο Επάνω Κάστρο στην Μυτιλήνη στο οθωμανικό κομμάτι και την ανάπλαση της οθωμανικής οικίας στο Κάτω Κάστρο, τον μιναρέ στην Παλαιά Μητρόπολη της Βέροιας , τον τεκέ του Χασάν Μπαμπά στα Τέμπη, την αποκατάσταση του οθωμανικού λουτρού στο Κάστρο των Ιωαννίνων.

Επιπλέον, στο Ταμείο Ανάκαμψης έχουμε ήδη εντάξει 5 έργα, προϋπολογισμού 5.250.000,00 ευρώ: Στο Δίκτυο των Κάστρων από το Βυζάντιο στην Οθωμανοκρατία περιλαμβάνονται το Κάστρο της Κιάφας, των Ιωαννίνων, της Πάργας, την αποκατάσταση του Λουτρού Μπέη Χαμάμ (Λουτρά Παράδεισος) στην Θεσσαλονίκη, την αποκατάσταση του Κουρσούμ Τζαμί στην Καστοριά, του Τεμένους Ορτά στην Βέροια, του Βελιδέ Τζαμί στην πόλη της Μυτιλήνης. Παράλληλα ωριμάζουμε και μια σειρά μελετών ώστε να αξιοποιήσουμε το επόμενο εργαλείο για την ένταξη μνημείων στην επόμενη Προγραμματική περίοδο, όπως για παράδειγμα τα Κάστρα Ασλάν και Ιτς Καλέ στο κάστρο Ιωαννίνων.

Το σύνολο των μνημείων της Οθωμανοκρατίας που έχουν δεχθεί τις επεμβάσεις των αρμοδίων υπηρεσιών του ΥΠΠΟΑ – πολλές φορές σε συνεργασία με κάποιους Δήμους – ξεπερνούν τα 170, και όπως σας είπα έχουν έναν προϋπολογισμό που ξεπερνά τα 50.000.000 ευρώ.

Τον επικαιροποιημένο κατάλογο των μνημείων, σύμφωνα με την αρμόδια Διεύθυνση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων, τον καταθέτω στα Πρακτικά της Βουλής, καθώς ο χρόνος δεν μου επιτρέπει να τα απαριθμήσω.

Κλείνω λέγοντάς σας ότι τον μεγάλο αυτό τόμο για τα οθωμανικά μνημεία τον οποίο εξέδωσε το Υπουργείο Πολιτισμού το 2008, τον αναθεωρούμε με πλήθος νέων λημμάτων. Προφανώς θα μεταφραστεί και στα αγγλικά και ελπίζω μέσα στο 2022 να δημοσιευτεί η αναθεωρημένη του έκδοση.