Μαρία Τσιομπάνου: Αναγκαίος ο εκσυγχρονισμός και οι διαρθρωτικές αλλαγές για βιώσιμη ανάπτυξη στις κατασκευές

άρθρο της Μαρίας Τσιομπάνου, προέδρου της ΠΕΣΕΔΕ

Η συζήτηση για όλα όσα απαιτείται να αλλάξουν, ώστε να δούμε τον Κατασκευαστικό Κλάδο να μπαίνει σε τροχιά ανάκαμψης, καλά κρατεί εδώ και μία πενταετία. Άφθονο μελάνι έχει χυθεί από όλους τους εμπλεκόμενους παράγοντες. Δεκάδες άρθρα έχουν δημοσιευθεί κατά καιρούς με διαπιστώσεις, απόψεις και προτάσεις.

Πλήθος εξαγγελιών, από όλες ανεξαιρέτως τις Κυβερνήσεις, για τα αναγκαία μέτρα εκσυγχρονισμού με στόχο την διαφανή και την βέλτιστη χρήση των ευρωπαϊκών και εθνικών κονδυλίων. Την τελευταία δε διετία έχει προστεθεί ως κορωνίδα και η ανεξάντλητη συζήτηση για το ιλιγγιώδες ποσό των 110 δις ευρώ, που θα διαχειριστεί η χώρα μας μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης, του Ταμείου Δίκαιης Ανάπτυξης, της Πράσινης Ανάπτυξης, της Αειφόρου Ανάπτυξης, των ΑΠΕ κλπ, κλπ, κλπ.

Πολύ λογικά ένας παρατηρητής, που δεν ζει και δεν εργάζεται σε αυτήν την χώρα, θα μπορούσε να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι στο άμεσο μέλλον, ούτε λίγο ούτε πολύ, οι περισσότεροι Έλληνες πολίτες θα γίνουμε τουλάχιστον εκατομμυριούχοι.

Εμείς δε που ζούμε και εργαζόμαστε σε αυτή την χώρα με εξαντλητικά ωράρια, εξοντωτικούς ρυθμούς και συνθήκες, που ολοένα δυσκολεύουν, μένουμε με την απορία και το ερώτημα: Τι είναι αυτό που δεν κάνουμε σωστά και δεν μπορούμε να δούμε τις επιχειρήσεις μας, ανεξαρτήτως κλάδου και μεγέθους, να ανακάμπτουν από την πολυετή οικονομική ύφεση;

Αναγκαίες μεταρρυθμίσεις

Τι είναι αυτό που κρατάει μία ολόκληρη χώρα καθηλωμένη και αδύναμη; Τι είναι αυτό που θα ξυπνήσει την χώρα μας από την νιρβάνα στην οποία είναι βυθισμένη; Γενικά μιλώντας κανείς για το τις πταίει, μπορεί να περιλάβει την απάντηση σε μία μόνο σύντομη φράση : οι ιδεοληψίες μας.

Καμία προσπάθεια δεν θα έχει την παραμικρή πιθανότητα επιτυχίας, καμία διοικητική μεταρρύθμιση δεν θα φέρει αποτελέσματα, καμία πολιτική και κανένα κονδύλιο δεν θα φέρει ανάπτυξη, εάν προηγουμένως δεν προσανατολιστούμε ως λαός και ως Έθνος στην «μεταρρύθμιση» όλων αυτών των χαρακτηριστικών, που, αν μη τι άλλο, μας καθιστούν όλα τα χρόνια ανίκανους να ξεπεράσουμε τις εθνικές μας αγκυλώσεις.

Σήμερα βρισκόμαστε στο σημείο όπου μία σημαντική μερίδα των πολιτών δείχνει αποφασισμένη να αλλάξει νοοτροπία και να προχωρήσει. Μία κρίσιμη μάζα πολιτών, όλων των κοινωνικών τάξεων και όλων των επαγγελματικών κλάδων, ασφυκτιά πλέον από την πολυετή οικονομική ύφεση αλλά και την πρόσφατη υγειονομική κρίση. Ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας θέλει να κερδίσει την δωδεκαετία που χάθηκε και δείχνει αποφασισμένο να βρει λύσεις για να βελτιώσει την ζωή του.

Μιλώντας ειδικότερα για τον Κατασκευαστικό Κλάδο, τον οποίο έχω την τιμή να εκπροσωπώ ως Πρόεδρος της ΠΕΣΕΔΕ, μπορούμε να πούμε ότι ο κλάδος μας επηρεάζεται άμεσα από τρεις βασικούς παράγοντες : την Διάρθρωση του κλάδου, την Νομοθεσία – Θεσμικό Πλαίσιο και φυσικά από την Οικονομία,

Κατασκευαστικές σε αναμονή

Οι κατασκευαστικές επιχειρήσεις σήμερα, μικρές και μεγάλες, βρίσκονται σε αναμονή των εξελίξεων. Η επιχειρηματικότητα στον κλάδο υποχώρησε σημαντικά τα τελευταία έτη. Ο αριθμός των μεγάλων επιχειρήσεων έχει μειωθεί δραστικά και όσες εξακολουθούν να δραστηριοποιούνται αντιμετώπισαν και αυτές τις ίδιες δυσκολίες επιβίωσης.

Ο συνεχώς μειούμενος κύκλος εργασιών τους, και μάλιστα με ελάχιστα περιθώρια κέρδους, αποτέλεσε το μεγαλύτερο εμπόδιο για τις δυνατότητες χρηματοδότησης των επιχειρήσεων, για την εξωστρέφειά τους ως αντίβαρο της εγχώριας οικονομικής κρίσης αλλά και για την καινοτομική δραστηριότητα του κλάδου. Το ίδιο ακριβώς συνέβη φυσικά και για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις.

Είναι πολύ σημαντικό να διατυπωθούν οι λόγοι που οδήγησαν στην μεγάλη πτώση της επιχειρηματικότητας και δεν είναι φυσικά μόνον η ελληνική οικονομική κρίση. Κατά περιόδους, και από τότε που η χώρα μας συμμετέχει στην Ε.Ε. ως ισότιμο μέλος, υπήρξαν τονωτικές ενέσεις χρηματοδότησης από την ΕΕ (Μεσογειακά Ολοκληρωμένα προγράμματα ΜΟΠ, Πακέτο Dellor, δράσεις ΕΣΠΑ κλπ.).

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εκτόξευση των δαπανών για τα δημόσια έργα και τις υποδομές και την δημιουργία μίας τεράστιας «πίτας», από την οποία όλοι οι εγχώριοι παίκτες, μικροί ή μεγάλοι, διεκδικούσαν και ελάμβαναν κάποιο κομμάτι. Στην συνέχεια, όμως, ήρθε η τελευταία δωδεκαετία, η οποία εύκολα χαρακτηρίζεται ως περίοδος ισχνών αγελάδων για τις κατασκευές, είτε δημόσιες είτε ιδιωτικές.

Οι όμιλοι, οι οποίοι «παχύνθηκαν» τις προηγούμενες δεκαετίες, δεν είχαν πραγματική δυνατότητα ανταγωνισμού σε χαμηλό κόστος και σιγά σιγά άρχισαν να εγκαταλείπουν τον χώρο. Ακόμη και οι όμιλοι που παρέμειναν, ίσως με πολιτική στήριξη για την αποφυγή έκρηξης ανεργίας, συνέχισαν να σωρεύουν ζημίες.

Αυτό και μόνον αποδεικνύει το επιχείρημα ότι οι όμιλοι, οι οποίο βασίσθηκαν στην μεγάλη πίτα, στην νόθευση του ανταγωνισμού με προσυνεννοήσεις και σε χαριστικές πράξεις για αναθέσεις έργων, ουδέποτε απέκτησαν ανταγωνιστικό προφίλ και δεν ασχολήθηκαν σοβαρά με τον έλεγχο του κόστους και της ποιότητας παραγωγής των έργων, παρά μόνο με τις εύκολες αναθέσεις.

Στοίχημα η παραμονή του χρήματος στην Ελλάδα

Αυτή η σταδιακή απαξίωση μεγάλου τμήματος του φυσικού και ανθρώπινου κεφαλαίου των ελληνικών κατασκευαστικών επιχειρήσεων, θα αποτελέσει σημαντικό πρόβλημα στο κοντινό μέλλον. Είναι πολύ αμφίβολο εάν θα μπορέσει η εγχώρια αγορά να απορροφήσει όλα τα κονδύλια, που λέγεται ότι θα διατεθούν στην υλοποίηση σημαντικών έργων.

Είναι, επομένως, πολύ πιθανόν η αποδυνάμωση των εγχωρίων επιχειρήσεων να προσφέρει χρυσή ευκαιρία σε εύρωστους ευρωπαϊκούς ομίλους, που διαθέτουν χρηματοοικονομική επάρκεια, τεχνογνωσία και εμπειρία να «μπουν» στην εγχώρια αγορά. Οι επιπτώσεις δε αυτής της μεταβολής στην αγορά είναι προφανείς και πολύ γρήγορα θα γίνουν αντιληπτές από την Ελληνική κοινωνία.

Τα έργα θα γίνουν αρκετά ακριβότερα για τον Έλληνα φορολογούμενο με μία δυσανάλογα οριακή βελτίωση της ποιότητάς τους. Οι ξένοι όμιλοι θα αναζητήσουν τεχνικό προσωπικό όχι απαραίτητα από την Ελλάδα αλλά από δεξαμενές χαμηλότερου κοστολογίου με αντίστοιχη αύξηση της εγχώριας ανεργίας.

Οι εγχώριοι μικροί και μεσαίοι κατασκευαστές θα αδυνατούν να συμμετέχουν σε διαγωνισμούς λόγω αυξημένων χρηματοοικονομικών και τεχνικών κριτηρίων, που θα τίθενται από τους εισαγόμενους κατασκευαστές, με περαιτέρω αύξηση της ανεργίας στον τεχνικό κλάδο. Εν τέλει θα επικρατήσουν 2 ή 3 μεγάλοι παίκτες οι οποίοι σε καμία περίπτωση δεν θα διασφαλίζουν την ύπαρξη υγιούς και ανόθευτου ανταγωνισμού αλλά μάλλον θα ρέπουν προς την δημιουργία κατασκευαστικών blocks με στόχο τον περαιτέρω περιορισμό του.

Βελτίωση των επιχειρήσεων

Επομένως, για την αποτελεσματική συμμετοχή των Κατασκευών στο επιδιωκόμενο νέο αναπτυξιακό πρότυπο της χώρας είναι απαραίτητη η βελτίωση των ίδιων των κατασκευαστικών επιχειρήσεων. Η συσσωρευμένη εμπειρία τόσο των χρόνων της ευμάρειας όσο και των χρόνων της κρίσης πρέπει με κάποιο τρόπο να αξιολογηθεί και να «επενδυθεί» μέσα στις επιχειρήσεις του κλάδου και ιδιαίτερα από τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Πρέπει πρώτα εμείς οι ίδιοι να κατανοήσουμε τις αλλαγές, που συντελούνται αλλά και αυτές που έπονται και να αποφασίσουμε τις δικές μας αλλαγές, που αποτελούν προϋπόθεση για την επιβίωσή μας. Επιγραμματικά, οι αναγκαίες διορθωτικές διαδικασίες των επιχειρήσεών μας ώστε εμείς οι ίδιοι να συμμετάσχουμε και να ενισχύσουμε την ανάκαμψη του τομέα, είναι :

 Η αύξηση και η βελτίωση της παραγωγικότητάς μας (κόστος, χρόνος αποπεράτωσης, ποιότητα, καινοτομία)
 Η συνεχής επένδυση στις επιχειρήσεις μας
 Οι αναβαθμισμένες μελέτες με στόχευση στην εφαρμοσιμότητα
 Η συμμετοχή μας στη διαρκή αναβάθμιση και όχι μόνο ενεργειακή της κατασκευή κατοικιών / κτισμάτων με στόχο την αύξηση της ζήτησης
 Η στροφή των μεγάλων και μεσαίων εταιριών στην διεθνή αγορά των κατασκευών
 Η διασφάλιση της παροχής ευκαιριών στο ανενεργό ανθρώπινο δυναμικό
 Η συνεχής αξιολόγησή μας

Αλλαγές και από την Πολιτεία

Δεν είναι, όμως, ικανή η βελτίωση του επιπέδου των κατασκευαστικών επιχειρήσεων να αλλάξει την εικόνα του κλάδου, εφόσον δεν προσαρμοσθεί αντίστοιχα και η Δημόσια Διοίκηση. Την τελευταία πενταετία πλήθος μεταρρυθμίσεων, τις περισσότερες φορές υπό την πίεση της Τρόικας, έχουν ψηφισθεί από το ελληνικό κοινοβούλιο.

Έχουμε, όμως, διαπιστώσει ότι, ενώ ο ιδιωτικός τομέας προσαρμόζεται σε αυτές σχετικά γρήγορα, ο δημόσιος τομέας δυσκολεύεται να ανταποκριθεί και πολλές φορές συνειδητά δεν τις υιοθετεί.. Ενώ όλοι αναγνωρίζουν την ανάγκη θεσμικού εκσυγχρονισμού μας, στην πράξη οι μεταρρυθμίσεις συντελούνται με απελπιστικά αργούς ρυθμούς, δυστυχώς, και σε αρκετές περιπτώσεις υπονομεύονται «εκ των έσω», δηλαδή από την Δημόσια Διοίκηση.

Ένα παράδειγμα αυτής της νοοτροπίας αποτελεί η πρόσφατη απόφαση της κυβέρνησης για την ενοποίηση των δύο Ανεξάρτητων Αρχών για τις δημόσιες συμβάσεις και το σχετικό νομοσχέδιο για την νέα Ενιαία Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων, που τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση στις 27 Οκτωβρίου.

Με το εν λόγω σχέδιο νόμου προτείνεται η ενοποίηση των δύο υφιστάμενων Ανεξάρτητων Αρχών με αρμοδιότητα σε θέματα δημοσίων συμβάσεων – της ΕΑΑΔΗΣΥ και της ΑΕΠΠ – παρόλο που και οι δύο Αρχές λειτουργούσαν αποτελεσματικά και παρήγαγαν σημαντικό έργο, η μεν ΕΑΑΔΗΣΥ για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή της εθνικής μας πολιτικής για τις Δημόσιες Συμβάσεις, η δε ΑΕΠΠ στην εξέταση των προδικαστικών προσφυγών.

Για το τμήμα του τεχνικού κόσμου της χώρας, που πραγματικά κατασκευάζει και παράγει τεχνικά έργα, η ύπαρξη και η λειτουργία των δύο αυτών Ανεξάρτητων Αρχών αποτέλεσε προαγωγή του νομικού πολιτισμού της Χώρας μας και ουσιαστικό βήμα στην προσπάθεια αντιμετώπισης της αυθαιρεσίας και της αδιαφάνειας, που, παρά τις προσπάθειες που κατά καιρούς έχουν αναληφθεί, επικρατούσε επί πολλά χρόνια στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων κάθε είδους.

Το προτεινόμενο, όμως, νομοσχέδιο εξαφανίζει την ΕΑΑΔΗΣΥ και μετατρέπει την ΑΕΠΠ σε άτυπο δικαστικό σώμα αποτελούμενο σχεδόν αποκλειστικά από συνταξιούχους δικαστές.

Τα βασικότερα προβλήματα

Το βασικά θέματα, που είτε δεν μεταρρυθμίζονται προς την σωστή κατεύθυνση είτε δεν μεταρρυθμίζονται, καθόλου είναι επιγραμματικά τα εξής :
 Ο έλεγχος της τεχνικής επάρκειας και της τεχνικής ικανότητας των Αναθετουσών Αρχών
 Ο έλεγχος όλων των υπό δημοπράτηση έργων, ανεξαρτήτως ύψους προϋπολογισμού και πηγής χρηματοδότησης, ως προς την ορθότητα των όρων τους, ως προς την πληρότητα της μελέτης και την εξασφάλιση της χρηματοδότησης
 Ο έλεγχος στον διαχωρισμό μιας δημόσιας σύμβασης σε έργο, προμήθεια και υπηρεσία και ο έλεγχος της παράνομης κατάτμησης αυτών
 Η αναδιάρθρωση του νέου Μητρώου Εργοληπτικών Επιχειρήσεων με όρους που θα εξασφαλίζουν συνθήκες υγιούς ανταγωνισμού, διάχυση της εμπειρίας, ενίσχυση της πρόσβασης της μικρομεσαίας επιχείρησης στις Δημόσιες Συμβάσεις σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Οδηγία και με όρους προσαρμοσμένους στην ελληνική πραγματικότητα.
 Ο εξορθολογισμός των προθεσμιών των ενεργειών της Διοίκησης και του Αναδόχου κατά την υποβολή και την έγκριση των Επιμετρήσεων, των Λογαριασμών, των Ανακεφαλαιωτικών Πινάκων και των λοιπών αιτημάτων του Αναδόχου
 Η άρση του απαράδεκτου ετεροβαρούς όρου του ν.4412/2016 περί απόσβεσης των δικαιωμάτων του Αναδόχου.
 Η θέσπιση αυστηρών προθεσμιών των ενεργειών της Διοίκησης και η θέσπιση αυστηρών συνεπειών για την υπέρβασή τους
 Η κατάργηση της καταχρηστικής «σιωπηρής απόρριψης»
 Η αναβάθμιση των υπηρεσιών των Αναθετουσών Αρχών με εφαρμογή διαδικασιών εκσυγχρονισμού της Δημόσιας Διοίκησης, όπως εξασφαλισμένη εμπειρία επιβλεπόντων, μπόνους παραγωγικότητας κλπ.
 Η αναβάθμιση της ποιότητας των μελετών που παράγει ο ίδιος ο δημόσιος τομέας
 Η νομοθετική ρύθμιση για τον αποκλεισμό μείωσης του συνολικού εργολαβικού ανταλλάγματος μέσω αρνητικής αναθεώρησης
 Η πρόβλεψη ρήτρας διαιτησίας στις διακηρύξεις ανεξαρτήτως προϋπολογισμού, ώστε οι διαφορές Διοίκησης – Αναδόχου να μη λιμνάζουν στις δικαστικές αίθουσες, αλλά να επιλύονται γρήγορα προς όφελος της εξέλιξης των έργων. Σήμερα η Διαιτησία είναι υποχρεωτική μόνον για έργα Προϋπολογισμού άνω των 40 εκατομμυρίων ευρώ, ενώ είναι στην διακριτική ευχέρεια της Αναθέτουσας Αρχής εάν θα την συμπεριλάβει στους όρους της διακήρυξης για έργα Προϋπολογισμού από 10 έως 40 εκατομμυρίων ευρώ.
 Η άμεση εξόφληση των οφειλών του Δημοσίου και του Ευρύτερου Δημόσιου Τομέα προς τις εργοληπτικές επιχειρήσεις και γενικότερα η ΑΜΕΣΗ καταβολή του εργολαβικού ανταλλάγματος στις εργοληπτικές επιχειρήσεις.
 Η απλοποίηση και η σταθεροποίηση του φορολογικού πλαισίου και, κυρίως, η μείωση των φορολογικών συντελεστών.
 Η κωδικοποίηση, η απλοποίηση και η σταθεροποίηση του συνόλου της νομοθεσίας.

Η αλλαγή του κλίματος

Το οικονομικό περιβάλλον σήμερα, παρόλη την υγειονομική κρίση, είναι ευνοϊκό για τον Κλάδο, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Σειρά μεγάλων έργων προωθούνται συστηματικά από την ελληνική κυβέρνηση. Ήδη κάποια από αυτά έχουν συμβασιοποιηθεί, άλλα βρίσκονται σε τροχιά συμβασιοποίησης και άλλα περιλαμβάνονται στο πλάνο που έχει σχεδιασθεί από το Υπουργείο Μεταφορών και Υποδομών.

Είναι σαφές ότι η ελληνική κυβέρνηση αναγνωρίζει την δυναμικότητα και την αποτελεσματικότητα του Κατασκευαστικού Κλάδου στην οικονομική άνοδο της χώρας. Επίσης, σε διεθνές επίπεδο, σε σύγκριση με άλλους κλάδους, ο κατασκευαστικός κλάδος έχει υποστεί την μικρότερη δυνατή ζημία από την πανδημία, με δεδομένο ότι ο δείκτης της παγκόσμιας κατασκευαστικής παραγωγής μειώθηκε μόλις κατά 2%.

Οι αναλυτές δε εκτιμούν ότι, καθώς θα ανακάμπτουμε από την υγειονομική κρίση, η παγκόσμια κατασκευαστική αγορά θα αναπτύσσεται με ταχύτερο ρυθμό από ότι η συνολική οικονομία. Η εφαρμογή νέων τεχνολογιών, σε συνδυασμό με το γενικότερο ενδιαφέρον σε έργα καινοτομίας και πράσινης ανάπτυξης θα επιτρέψουν στις κατασκευαστικές εταιρίες να εξελιχθούν και να έχουν οικονομική άνοδο.

Πρέπει κάποια στιγμή σε αυτήν την χώρα να τελειώνουμε με τις συζητήσεις και να αρχίσουμε τις πράξεις. Είναι απολύτως βέβαιο ότι, εάν δεν δρομολογηθούν οι αναγκαίες διαρθρωτικές αλλαγές και εκσυγχρονιστικές παρεμβάσεις, το αναπτυξιακό αποτύπωμα, που θα αφήσει αυτή η εισροή κεφαλαίων, θα είναι για ακόμη μία φορά ισχνό και πρόσκαιρο. Όπως έχουμε τονίσει πολλές φορές, η χώρα μας δεν έχει την πολυτέλεια της σπατάλης πόρων και χρόνου.

Ο βαθμός που ο Κατασκευαστικός Κλάδος θα συνεισφέρει στην οικονομική ανάπτυξη, στην κοινωνική συνοχή και σε ένα καλύτερο επίπεδο ζωής, εξαρτάται από μία εθνική πολιτική ανάπτυξης, από μία αποτελεσματική και σύγχρονη δημόσια διοίκηση και πρωτίστως από ισχυρούς θεσμούς που θα τηρούνται από όλους ανεξαιρέτως.