Κωνσταντίνος Μακέδος: Μεγάλες Εκπτώσεις, το αυτοάνοσο νόσημα του Τεχνικού Κόσμου

Άρθρο του Κωνσταντίνου Μακέδου, Πρόεδρου ΤΜΕΔΕ

Παρά τις διαχρονικές και συνεχείς νομοθετικές προσπάθειες, αυτοάνοσο νόσημα των κατασκευών αποτελούν οι υπερβολικές εκπτώσεις στα δημόσια έργα. Απομυζούν τις υγιείς επιχειρήσεις του κλάδου και προκαλούν σοβαρούς συστημικούς κινδύνους, που έμμεσα και άμεσα επεκτείνονται σε όλο το φάσμα της αγοράς. Επηρεάζουν τους προμηθευτές, τους εργαζόμενους, το ασφαλιστικό και φορολογικό σύστημα και εν γένει την πραγματική οικονομία. Η κρίση δε, επιδείνωσε κατά πολύ την κατάσταση, οδηγώντας τις κατασκευαστικές εταιρείες σε ένα «ράλι» προσφορών με βαρύτατες συνέπειες.

Ο κλάδος βρίσκεται διαρκώς υπό την «απειλή» των υπερβολικών εκπτώσεων, που αγγίζουν ακόμα και το 60%, σε σχέση με τον αρχικό προϋπολογισμό ενός έργου. Την τριετία 2015-2017, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του ΣΑΤΕ, ο μέσος όρος των εκπτώσεων άγγιξε το 56%, με την κατάσταση να μη διαφοροποιείται μετά και από την έναρξη ισχύος του νέου συστήματος ηλεκτρονικών δημοπρατήσεων.

Αντίστοιχα σε διεθνές επίπεδο, ο κατασκευαστικός κλάδος παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις τόσο στη κοστολόγηση έργων, όσο και στο ύψος των εκπτώσεων. Στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη οι εκπτώσεις είναι σχετικά χαμηλές, ενώ σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Βραζιλία και η Ιαπωνία όπου οι εκπτώσεις είναι υψηλές, υπάρχουν αρκετές δικαστικές αποφάσεις που στρέφονται εναντίων του εκάστοτε κυβερνήτη ή δημοσίου λειτουργού, που έδωσε το πράσινο φως για την υλοποίηση έργων κατ΄ αυτόν τον τρόπο.

Δύσκολα λοιπόν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι οι υψηλότατες εκπτώσεις βλάπτουν τις τεχνικές εταιρείες και το δημόσιο συμφέρον, καθώς, στις περισσότερες περιπτώσεις, το κόστος εκτινάσσεται σε τέτοιο ύψος που σε πολλές περιπτώσεις όχι μόνο ξεπερνά σημαντικά τον αρχικό προϋπολογισμό, αλλά οδηγεί και στην κατασκευή έργων, που δεν ανταποκρίνονται στις προδιαγραφές μελέτης, στα επιστημονικά και τεχνικά πρότυπα.

Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει παραμέτρους που επηρεάζουν τη τελική προσφορά μιας κατασκευαστικής εταιρείας. Οι επιμέρους κατηγορίες κόστους βρίσκονται στο 25%, με το άθροισμά τους να είναι 50%. Συνεπώς, το ποσοστό αυτό είναι ένα ενδεικτικό ποσό, μέγιστης πιθανής έκπτωσης σύμφωνα με τα στοιχεία της επιστημονικής μελέτης.

Το άρθρο με τίτλο “The Most Expensive Mile of Subway Track on Earth” περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο τα έργα σχετίζονται με πρακτικές που οδηγούν σε υψηλές εκπτώσεις. Πιο συγκεκριμένα αναφέρει, ότι κατασκευαστικές εταιρείες, με μέσες εκπτώσεις τουλάχιστον 50%, ήταν οι τελικοί ανάδοχοι έργων, παραβιάζοντας βασικές αρχές του ανταγωνισμού και δημιουργώντας στρεβλώσεις στην αγορά. Η παραπάνω πρακτική οδήγησε τοπικούς κυβερνήτες – δημόσιους λειτουργούς στις ΗΠΑ, στη Βραζιλία και στην Ιαπωνία σε φυλάκιση αρκετών ετών. Χαρακτηριστικό είναι το δημοσίευμα των New York Times όπου ο κυβερνήτης της πολιτείας του Illinois φυλακίζεται για σχετική περίπτωση.

Συμπερασματικά και συνδυαστικά με τις διεθνείς αναφορές για το θέμα των υπερβολικών εκπτώσεων:
-η κατακύρωση ενός έργου σε τιμές από 10% έως 25% κάτω του κόστους είναι, με μαθηματική ακρίβεια, ζημιογόνος για τον ανάδοχο, ο οποίος για να αποφύγει το σίγουρο αδιέξοδο καταφεύγει στη χρήση φθηνών εισαγόμενων υλικών κι εξοπλισμού, γεγονός που οδηγεί στην μείωση της ποιότητας κατασκευής. Κατ’ επέκταση, οδηγεί σε λουκέτο τις υγιείς επιχειρήσεις που αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στον ισχυρό ανταγωνισμό των υψηλότατων εκπτώσεων.

-η πρόβλεψη της οδηγίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για αιτιολόγηση της «ασυνήθιστα χαμηλής προσφοράς», η οποία και ενσωματώνεται στο δίκαιο των επιμέρους κρατών εάν δεν συνδυαστεί με ηλεκτρονικά – διαδραστικά τιμολόγια υπολογισμού των αντίστοιχων τιμών μονάδας, ώστε να προσδιορίζεται μονοσήμαντα και με σαφήνεια το πραγματικό – ανελαστικό κόστος του έργου, θα αποτελέσει ένα ακόμη ευχολόγιο στην γενικότερη γραφειοκρατία των Βρυξελλών, ενώ θα οδηγήσει και σε σοβαρές καθυστερήσεις στη υλοποίηση των έργων.

-οι προσφορές των υποψηφίων αναδόχων, που αντικειμενικά και με βάση τα παραπάνω είναι χαμηλότερες του πραγματικού, σε πολλές περιπτώσεις δε, ακόμα και του ανελαστικού κόστους της προμήθειας των υλικών, αλλά και της λειτουργίας του εργοταξίου, είναι απαραίτητο να αντιμετωπιστούν με ορθές νομοθετικές παρεμβάσεις.

Πέρα από τις αναγκαίες νομοθετικές ρυθμίσεις που απαιτούνται για τον περαιτέρω εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου των τεχνικών έργων, ο τεχνικός κόσμος οφείλει να δει τη συνολική και διαχρονική εικόνα των εκπτώσεων και να προχωρήσει στη σύνταξη των νέων σύγχρονων τιμολογίων, αναρτημένων σε ηλεκτρονική μορφή, με πλήρη πρόσβαση από όλους τους συντελεστές υλοποίησής των έργων. Χρειάζεται να ξεκαθαριστεί προς κάθε κατεύθυνση ότι οι ασυνήθιστα χαμηλές προσφορές μπορούν να προσδιοριστούν με διαφάνεια, στη βάση του πραγματικού κόστους και δεν αποτελούν αποτυπώματα μίας στρεβλής λειτουργίας της ελεύθερης αγοράς, που αναμένουμε παθητικά να αυτορυθμιστεί.

Στο Ταμείο Μηχανικών Εργοληπτών Δημοσίων Έργων, εργαζόμαστε εντατικά και σε συνεργασία με τον πανευρωπαϊκό Φορέα Εγγυοδοσίας A.E.C.M. προχωρούμε στον εκσυγχρονισμό του υφιστάμενου Κανονισμού Εγγυοδοσίας και Πιστοδοσίας του Φορέα μας, ώστε υπεύθυνα και νηφάλια να ενσωματώσουμε τις διεθνείς βέλτιστες πρακτικές.

Οφείλουμε με τις κοινές μας προτάσεις και με όρους ισοτιμίας, δικαιοσύνης και διαφάνειας να εξασφαλίσουμε ένα περιβάλλον υγιούς ανταγωνισμού, ώστε αυτό το αυτοάνοσο νόσημα να μην καταστρέψει εκ των έσω έναν κλάδο. Έναν κλάδο που συντελεί πολλαπλασιαστικά στην ανάκαμψη της πραγματικής οικονομίας, δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας και συμβάλλει ουσιαστικά στην αύξηση ΑΕΠ της χώρας. Έναν κλάδο απαραίτητο για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας.

Βιβλιογραφία – Αναφορές
G. Locatelli et al. International Journal of Project Management 35 (2017) 252–268 «Corruption in public projects and megaprojects: There is an elephant in the room!»
New York edition with the headline: Blagojevich Draws 14-Year Sentence for Corruption Conviction December 8, 2011.