Ιδιωτικοί φορείς επίβλεψης και δημόσια έργα – Ρυθμιστικός παράγων η αστική ευθύνη

άρθρο του Γιώργου Κουτίνα

Είναι γεγονός πως μετά από τα γνωστά προβλήματα των τελευταίων χρόνων (οικονομική κρίση, πανδημία κορωνοϊού), ο κλάδος των δημοσίων έργων υποδομών (η “ατμομηχανή” της οικονομίας όπως χαρακτηριστικά ονομάζεται), παρουσιάζει μια νέα δυναμική ανάπτυξης, η οποία τεκμηριώνεται από τις ακόλουθες παραδοχές:

– Προοπτική για διαθεσιμότητα σημαντικών χρηματοδοτήσεων για πολλά και μεγάλα έργα υποδομών, η διαχείριση των οποίων απαιτεί τεχνικό δυναμικό πέραν αυτού των αρμόδιων υπηρεσιών του Δημοσίου
– Ανάγκη για ένα σύγχρονο, ευέλικτο και αποτελεσματικό σύστημα διαχείρισης έργων, που να περιορίζει τη “μάστιγα των υπερβολικών εκπτώσεων” στις συμβάσεις μελέτης και κατασκευής δημοσίων έργων
– Τάση για συρρίκνωση του δημόσιοι τομέα και την αναβάθμισή του σε επιτελικό ρόλο στη διοίκηση των διαφόρων έργων υποδομής της χώρας
– Εύλογα αναμενόμενα οφέλη από την αξιοποίηση των δεξιοτήτων, της ευελιξίας, της τεχνογνωσίας και της εμπειρίας των Γραφείων Μελετών & Συμβούλων Μηχανικών του ιδιωτικού τομέα, με εκχώρηση αρμοδιοτήτων σε αυτόν.

Οι εξελίξεις

Είναι γνωστό το πρόβλημα στα δημόσια έργα που υλοποιούνται με συμβάσεις Μελέτης ή /και Κατασκευής υπό καθεστώς υπερβολικών εκπτώσεων όπου, σύμφωνα με πάγια πρακτική, οι οικονομικές αξιώσεις του Αναδόχου Κατασκευαστή συνήθως βασίζονται σε λάθος μελέτης ή/και σε παράλειψη επίβλεψης. Με το νέο θεσμικό καθεστώς όπου κάποιος Ιδιωτικός Φορέας Επίβλεψης (ΙΦΕ) θα αναλαμβάνει καθήκοντα Επίβλεψης Μελέτης και Κατασκευής, είναι προφανές πως θα μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί υπαίτιος για συνέπειες από τυχόν Ευθύνη. Και στην περίπτωση αυτή, τα διεκδικούμενα ποσά αποζημίωσης μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερα από την αμοιβή του.

Στο πλαίσιο των σύγχρονων εξελίξεων στα δημόσια έργα εντάσσεται και το νέο θεσμικό πλαίσιο που προέκυψε με τις Υπουργικές Αποφάσεις 299659/21 και 299659/21 που αφορούν, αντίστοιχα, την Επίβλεψη Κατασκευής και την Επίβλεψη Μελετών από Ιδιωτικούς Φορείς Επίβλεψης (ΙΦΕ).

Είναι βέβαιο πως οι συγκεκριμένες νομοθετικές ρυθμίσεις δημιουργούν προϋποθέσεις για σημαντικές αλλαγές στο χώρο των δημοσίων έργων. Οι αρμόδιοι παράγοντες θα πρέπει να αντιληφθούν τις ανατροπές που θα μπορούσαν να προκύψουν στην πράξη και τα Γραφεία Μελετών – Συμβούλων Μηχανικών θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν τον αναβαθμισμένο ρόλο τους αλλά και τις σημαντικές ευθύνες που θα αναλαμβάνουν. Σχετικά, κρίνεται σκόπιμο να επισημανθούν τα ακόλουθα.

Καθήκοντα και Ευθύνες

Είναι σαφές πως στο πλαίσιο των εξελίξεων, ο ΙΦΕ θα αναλαμβάνει, έναντι αμοιβής, αρμοδιότητες Δημόσιας Αρχής. Στη βάση αυτή, είναι εύλογο να προβλέπονται ανάλογες υποχρεώσεις αλλά και ευθύνες. Στο άρθρο 11 των προαναφερθέντων ΥΑ με τίτλο “Καθήκοντα ου Ιδιωτικού Φορέα Επίβλεψης (ΙΦΕ)”, αναφέρεται πως “Ο ΙΦΕ έχει κατά την άσκηση των καθηκόντων του όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που αναγνωρίζονται από τις διατάξεις του ν. 4412/2016 στην επίβλεψη, όταν αυτή ασκείται από υπαλλήλους της Διευθύνουσας Υπηρεσίας”. Επίσης, στο επόμενοι άρθρο 12, με τίτλο “Ευθύνη του ΙΦΕ” ρητά αναφέρονται τα εξής: Ο ΙΦΕ ευθύνεται έναντι του Εργοδότη ακόμη και για ελαφρά αμέλεια κατά την εκτέλεση των υποχρεώσεών του και επίσης υπέχει, κατά την εκπλήρωση των συμβατικών του υποχρεώσεων, ποινική ευθύνη δημόσιου υπαλλήλου.

Το “βάρος” της Ευθύνης

Από την ανάλυση του σχετικού άρθρου, διαφαίνεται βαρύ το τίμημα της Ευθυνών για τον εκάστοτε ΙΦΕ, λαμβάνοντας επιπλέον υπόψη πως το ενδεχόμενο να προκύψουν θέματα οικονομικών αξιώσεων λόγω κάποιας ευθύνης δεν υφίσταται μόνο στη διάρκεια της σύμβασης ελέγχου της μελέτης. Με δεδομένη την αρχή πως η ευθύνη παραγράφεται μετά από αρκετά χρόνια, είναι προφανές πως το σχετικό πρόβλημα θα υφίσταται κυρίως στη φάση της κατασκευής ή ακόμη και της λειτουργίας του έργου.
Κάτι το οποίο, αν δεν γίνει κατανοητό και δεν εμπεδωθεί ορθολογικά στην πράξη, θα μπορεί να επιφέρει δικαστικές διενέξεις με επιπτώσεις στον ΙΦΕ και με αρνητικές συνέπειες στην πορεία των έργων.

Χωρίς να γίνεται αναφορά στην όποια Συμβατική Ευθύνη που σχετίζεται με συνέπειες από πλημμελή εκπλήρωση των υποχρεώσεων του ΙΦΕ και στην όποια Ποινική Ευθύνη (παράβαση καθήκοντος με δόλο ή με βαριά αμέλεια) που πάντα υφίσταται, επισημαίνεται πως η ουσία του θέματος εστιάζεται στην Αστική Ευθύνη του ΙΦΕ, αφού όπως ρητά αναφέρεται στο σχετικό άρθρο, τον βαραίνει ακόμη και το αδίκημα της απλής αμέλειας!

Με βάση θεμελιώδη αρχή του Αστικού Κώδικα, η Αστική Ευθύνη (αμέλεια, λάθος ή παράλειψη) συνεπάγεται υποχρέωση αποζημίωσης για την όποια άμεση ή και έμμεση (αποθετική) οικονομική ζημιά που προκαλείται από αμέλεια, λάθος ή παράλειψη. Στη βάση αυτή, θα πρέπει να θεωρήσουμε πως όταν ο ΙΦΕ, στο πλαίσιο των συμβατικών του υποχρεώσεων ενδεχόμενα να θεωρηθεί υπόλογος για θέματα Αστική Ευθύνη, θα υποχρεούται να αποζημιώσει!

Ασφάλιση Αστικής Ευθύνης

Σύμφωνα με τη διεθνή πρακτική που εφαρμόζεται εδώ και πολλά χρόνια, η Αστική Ευθύνη ασφαλίζεται. Στη βάση αυτή, το πρόβλημα της Αστικής Ευθύνης που δημιουργείται με τη συγκεκριμένη νομοθετική ρύθμιση μπορεί κάλλιστα να διευθετηθεί με την Ασφάλιση. Δηλαδή, με το μηχανισμό εκχώρησης σε κάποια/ες Ασφαλιστική/ές Εταιρεία/ες, της υποχρέωσης αποζημίωσης για τις άμεσες ή και έμμεσες (αποθετικές) χρηματικές απώλειες εξ αιτίας αμελείας λάθους ή παράλειψης του ΙΦΕ. Και όμως μια τόσο σημαντική παράμετρος δεν φαίνεται να έχει γίνει αντιληπτή από το νομοθέτη των προαναφερθέντων ΥΑ. Ωστόσο, σχετική προσέγγιση του θέματος έχει δρομολογηθεί με το Προεδρικό Διάταγμα 71/2019 που προβλέπει την Ασφάλιση Επαγγελματικής Αστικής Ευθύνης των Γραφείων Μελετών και Συμβούλων Μηχανικών.

Ας ελπίσουμε πως το νέο θεσμικό πλαίσιο θα εμπεδωθεί ορθολογικά στην πράξη και θα επιφέρει τις αναγκαίες θετικές αλλαγές στο σύστημα παραγωγής δημοσίων έργων στη χώρα μας.

___________________________________________________________________
(*) Ο Γιώργος Κουτίνας είναι Μηχανικός ΕΜΠ & ENSPM Γαλλίας, Εμπειρογνώμων Ασφαλίσεων ([email protected]).