Γιάννης Μανιάτης: Λειψυδρία και τρόποι αντιμετώπισης – 52 εκατ. Ευρωπαίοι σε περιοχές με κίνδυνο πλημμυρών

Άρθρο του Καθ. Γιάννη Μανιάτη, πρ. Υπουργού, Αντιπρόεδρου του Κόμματος των Ευρωπαίων Σοσιαλιστών και Δημοκρατών (S&D)

Έχουμε μπροστά μας το κορυφαίο σύνθετο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο πλανήτης, την λειψυδρία, την ξηρασία και ταυτόχρονα πλημμύρες και καταστροφές λόγω συχνότερων και εντονότερων καιρικών φαινομένων. 52.000.000 Ευρωπαίοι ζουν σε περιοχές με κίνδυνο πλημμυρών, το 50% της Ευρώπης επηρεάζεται από ξηρασίες, ενώ στη Νότια Ευρώπη το 30% του πληθυσμού βρίσκεται σε στενότητα νερού. Το γλυκό νερό είναι μόλις το 3,5% του νερού του πλανήτη.

Η Ελλάδα ανήκει στις χώρες που μέχρι το 2040 θα αντιμετωπίσει υψηλή πίεση από την έλλειψη νερού. Την ίδια στιγμή, όμως, η χώρα μας έχει το δεύτερο υψηλότερο αποτύπωμα κατανάλωσης νερού ανά κάτοικο παγκοσμίως, με τις Η.Π.Α. να έχουν κατανάλωση 2.500 κυβικά μέτρα ανά έτος ανά κάτοικο, και την Ελλάδα 2.400 κυβικά μέτρα ανά έτος ανά κάτοικο.

Η κατανάλωση αρδευτικού νερού που αποτελεί το 85% της συνολικής κατανάλωσης της Ελλάδας απαιτεί κατεπειγόντως να δρομολογηθούν πρωτοβουλίες για την προστασία του πολύτιμου αυτού αγαθού. Σ’αυτό το 85% του διαθέσιμου νερού που χρησιμοποιείται για άρδευση, εδώ ακριβώς γίνεται και η μεγαλύτερη σπατάλη, μια σπατάλη της τάξης του 70%.

Στον αγροτικό τομέα εκτιμάται ότι απαιτούνται συνολικές επενδύσεις 1,5 δις ευρώ προκειμένου να υλοποιηθούν όλες οι αναγκαίες επενδύσεις: φράγματα που εκκρεμεί να κατασκευαστούν, συντήρηση και αναβάθμιση υφιστάμενων φραγμάτων και δικτύων, δίκτυο μικρών φραγμάτων σε συνεργασία με αντιπλημμυρικά, βελτιώσεις των μεθόδων άρδευσης, έξυπνες τεχνικές άρδευσης, προστασία του υδροφόρου ορίζοντα από μολύνσεις, και τέλος χρήση νερού από κατάλληλα επεξεργασμένα αστικά λύματα.

Αν αναλογιστούμε ότι οι αποζημιώσεις και οι αποκαταστάσεις των πλημμυρών που έπληξαν τα τελευταία χρόνια μόνο τη Θεσσαλία, ξεπερνούν τα 3 δις ευρώ, αντιλαμβανόμαστε πόσο αληθινή και ακριβής είναι η διεθνής εκτίμηση ότι για κάθε 1 ευρώ που επενδύουμε στην πρόληψη και προστασία, κερδίζουμε έως και 10 ευρώ, από την αποφυγή καταστροφών και αποζημιώσεων.

Αυτή η αυτονόητη αλήθεια, με οδήγησε να υποστηρίξω με ερώτησή μου προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την πρωτοβουλία των 113 Δήμων της χώρας (μεταξύ των οποίων και η Θεσσαλονίκη), να συγκροτήσουν το Ελληνικό Δίκτυο Ανθεκτικών Πόλεων, με αίτημα για επενδύσεις ανθεκτικότητας των υποδομών τους, ύψους περίπου 200 εκ. ευρώ.

Χωρίς αμφιβολία, η κλιματική αλλαγή έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στον κύκλο του νερού, από τη μία πλευρά με τον κίνδυνο πλημμυρών και από την άλλη, με την λειψυδρία να αποτελούν από τα πιο άμεσα και πιεστικά προβλήματα. Είδαμε άλλωστε όλοι μας την πρόσφατη ανείπωτη καταστροφή στην Βαλένθια.

Την ίδια στιγμή, όμως, το Μάρτιο του 2024, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρέπεμψε την Ελλάδα στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης λόγω μη ολοκλήρωσης της αναθεώρησης των Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών (ΣΔΛΑΠ), όπως απαιτείται βάσει της οδηγίας πλαισίου για τα ύδατα. Επίσης, παρέπεμψε η χώρα και για τη μη αναθεώρηση των Σχεδίων Διαχείρισης των Κινδύνων Πλημμύρας (ΣΔΚΠ), όπως απαιτείται από την οδηγία για τις πλημμύρες. Οι μελέτες και για τις δυο αυτές κατηγορίες, είχαν πλήρως επικαιροποιηθεί πριν από 10 χρόνια, το 2014, όταν δημοσιεύσαμε τις σχετικές υπουργικές αποφάσεις έγκρισής τους.

Ωστόσο, τα προβλήματα δεν περιορίζονται στη φυσική ποσότητα των διαθέσιμων υδάτων. Πολλές φορές, παρατηρείται και υποβάθμιση της ποιότητας του νερού, εξαιτίας ρύπων που προέρχονται από γεωργικές, βιομηχανικές και αστικές δραστηριότητες. Αυτή η υποβάθμιση επιδεινώνει την κατάσταση της λειψυδρίας, καθώς μειώνεται περαιτέρω το διαθέσιμο πόσιμο νερό.

Β. Η ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΣΥΓΧΩΝΕΥΣΗ ΤΩΝ Δ.Ε.Υ.Α.

Η ενίσχυση της ανθεκτικότητας των υδάτινων πόρων επηρεάζει και το θεσμικό επίπεδο διαχείρισης των υδάτων.

Στο πλαίσιο αυτό, η αναγκαστική συγχώνευση των Δημοτικών Επιχειρήσεων Ύδρευσης και Αποχέτευσης (ΔΕΥΑ) που έχει προταθεί από την Κυβέρνηση εγείρει σοβαρά ερωτήματα και ανησυχίες και μπορεί να οδηγήσει σε αποδυνάμωση της δυνατότητας άμεσης ανταπόκρισης στις τοπικές ανάγκες. Η απώλεια της τοπικής διαχείρισης του νερού παραβιάζει τις αρχές της εγγύτητας των υπηρεσιών στους πολίτες και της επικουρικότητας των Ο.Τ.Α. και ακυρώνει τις απαραίτητες συνθήκες για την εξυπηρέτηση του αυτοδιοικητικού, ανταποδοτικού, και κοινωφελούς σκοπού παροχής υπηρεσιών ύδατος τον οποίο υπηρετούν οι ΔΕΥΑ.

Οι προτεινόμενες συγχωνεύσεις προφανώς θα οδηγήσουν στη δημιουργία γραφειοκρατικών και συγκεντρωτικών οργανισμών. Κυρίως, όμως, δεν προβλέπεται να υπάρξουν ουσιαστικές δράσεις για επίλυση των βασικών τους προβλημάτων που είναι:
η συντήρηση και αναβάθμιση των δικτύων, για ελαχιστοποίηση των απωλειών νερού, που ορισμένες φορές ξεπερνά το 60%,
το υψηλό ενεργειακό τους κόστος, με τις μηδενικές δυνατότητες που έχουν εκχωρηθεί από την κυβέρνηση για αξιοποίηση ΑΠΕ, ώστε να ελαχιστοποιηθεί το κόστος λειτουργίας των αντλιοστασίων
και η υποστελέχωση.

Καταγράφω, λοιπόν, 3 βασικές προτεραιότητες των ΔΕΥΑ:

Ανάπτυξη και στήριξη τοπικών υποδομών, με αναβάθμιση και εκσυγχρονισμό των υφιστάμενων υποδομών, ύστερα από έγκαιρη και επαρκή χρηματοδότηση, ειδικά στις περιοχές που πλήττονται από λειψυδρία, ή πλημμυρικά φαινόμενα. Για την προγραμματική περίοδο 2021-2027 οι ανάγκες των ΔΕΥΑ για έργα υδάτων εκτιμώνται στα 3 δις ευρώ, εκ των οποίων συγχρηματοδοτούνται έργα 650 εκ. ευρώ.

Προώθηση καινοτομιών και επενδύσεων σε νέες τεχνολογίες, για να ενισχυθεί η συνεργασία μεταξύ δημοσίων και ιδιωτικών φορέων για την ανάπτυξη και εφαρμογή καινοτόμων τεχνολογιών, όπως η επαναχρησιμοποίηση νερού, η χρήση έξυπνων μετρητών, η ψηφιακή παρακολούθηση των δικτύων.

Διασφάλιση της πρόσβασης σε καθαρό νερό για όλους, αποφεύγοντας διοικητικές ρυθμίσεις και μετασχηματισμούς που εφαρμόζονται οριζόντια, χωρίς μελέτη και καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης διασφαλίζοντας την ποιότητα και την ασφάλεια των υπηρεσιών.

Κλείνοντας, η λειψυδρία, η κλιματική αλλαγή και η ανάγκη για αναβάθμιση των υδάτινων υποδομών απαιτούν συντονισμένες ενέργειες και διαφανείς, βιώσιμες πολιτικές, με ενίσχυση της συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών και όχι απομάκρυνσή τους από την διαχείριση των τοπικών υδάτινων πόρων.

Με διεύρυνση της οικονομικής και διοικητικής αυτοτέλειας των ΟΤΑ, με στήριξη των συλλογικών συστημάτων εκσυγχρονισμού των αγροτικών αρδεύσεων, ώστε να διαφυλάξουμε τη χρηστή διαχείριση του νερού, με τελικό στόχο την αειφορία.