Φάμελλος: Ανάγκη για ριζική αλλαγή στο μοντέλο διαχείρισης των στερεών αποβλήτων

Η διαχείριση αστικών στερεών αποβλήτων σήμερα στη χώρα μας χαρακτηρίζεται από ισχυρή εξάρτηση από τους Χώρους Υγειονομικής Ταφής, αδυναμία έργων και απώλεια επενδύσεων στον τομέα, χρόνια αναβολή της ολοκληρωμένης διαχείρισης, παραβιάσεις του περιβαλλοντικού δικαίου που οδηγεί σε χρηματικές κυρώσεις και καταδίκες, ενώ έργα δεκάδων εκατομμυρίων δεν λειτουργούν ή απαξιώνονται.

Είναι ξεκάθαρη η ανάγκη ριζικής στροφής της διαχείρισης αποβλήτων σε νέα κατεύθυνση που σηματοδοτείται από ολοκληρωμένες λύσεις στη διαχείριση αποβλήτων, ευθύνη του παραγωγού, σημαντική βελτίωση της περιβαλλοντικής προστασίας και της ποιότητας ζωής και σταδιακή προσέγγιση σε μία πιο βιώσιμη διαχείριση στερεών αποβλήτων στο πλαίσιο μιας Κυκλικής Οικονομίας, σε μια κοινωνία μηδενικών αποβλήτων.

Για τον λόγο αυτό, η επιστήμη της διαχείρισης αποβλήτων προσεγγίζει όλο και περισσότερο την διαχείριση πόρων και στοχεύει στην μέγιστη αξιοποίηση των πόρων που βρίσκονται συμπυκνωμένοι στα απόβλητα. Στον πυρήνα της ορθής διαχείρισης των βιοαποβλήτων  βρίσκεται η απαίτηση:

– Μείωσης της ποσότητας των παραγόμενων αποβλήτων.

– Αύξησης της επαναχρησιμοποίησης, ανακύκλωσης και ανάκτησης υλικών και ενέργειας.

– Δραστικής μείωσης των βιοαποβλήτων που οδηγούνται προς ταφή.

Έτσι υπηρετεί τη στρατηγική για την βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων και την ανακύκλωση και επεκτείνεται επίσης στην πρόληψη παραγωγής αποβλήτων. Το ζήτημα της διαχείρισης τόσο των βιοαποδομήσιμων αποβλήτων όσο και των βιοαποβλήτων, αποτελεί σημείο-κλειδί για την διαχείριση των στερεών αποβλήτων και προϋποθέτει αλλαγή κοινωνική και οικονομική.

Σημαντικό στοιχείο για την αποτελεσματικότερη εφαρμογή της νέας πολιτικής είναι η καλή ποιότητα των εισερχόμενων υλικών στο σύστημα διαχείρισης, που προκύπτουν κυρίως κατά την εφαρμογή προγραμμάτων χωριστής συλλογής των βιοαποβλήτων και ανάκτησης της οργανικής τους μάζας ή/και ενέργειας.

Στις στρατηγικές του νέου Εθνικού Σχεδιασμού Διαχείρισης Αποβλήτων προβάλλεται η καθιέρωση της χωριστής συλλογής των βιοαποβλήτων στο 40% του συνολικού βάρους τους μέχρι το 2020 (δηλαδή περίπου 1 εκατομμύριο τόνοι), ως πρωταρχικού βήματος του νέου συστήματος διαχείρισης.

Σύμφωνα με τα εγκεκριμένα ΠΕΣΔΑ, σε σύνολο 5,4 Mt παραγόμενων ΑΣΑ οι 2,3 Mt (43%) είναι το οργανικό κλάσμα. Σημαντική αδυναμία διαχρονικά αποτελεί η έλλειψη ακριβούς συστήματος και μηχανισμού απογραφής των αποβλήτων, που κατά πολύ βασίζεται σε εκτιμήσεις. Είναι το πρώτο ζήτημα που πρέπει να άμεσα να αντιμετωπίσουμε σε συνεργασία με τον ΕΟΑΝ, αφού μάλιστα το πρώτο βήμα έχει γίνει με την λειτουργία του Ηλεκτρονικού Μητρώου Αποβλήτων.

Σήμερα στη χώρα μας η προδιαλογή των βιοαποβλήτων, είναι πλήρως υποβαθμισμένη, ενώ οι ποσότητες οργανικού κλάσματος που ανακτώνται μέσω χωριστής συλλογής αντιστοιχούν σε ποσοστό μόλις 3% επί των συνολικά παραγόμενων ΑΣΑ.

Όσον αφορά τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας των υπολειπόμενων προς διαχείριση σύμμεικτων ΑΣΑ (μετά τη διαλογή στην πηγή), η δυναμικότητα των υφιστάμενων εγκαταστάσεων είναι 467.500 t/έτος, που στην ουσία δεν αφορά την ανάκτηση ποιοτικού κόμποστ, αλλά δευτερογενών καυσίμων και κόμποστ τύπου Α (CLO), το μεγαλύτερο μέρος των οποίων οδηγείται σε ταφή (ΕΜΑΚ, Χανιά, Ηράκλειο, Κεφαλονιά).

Όσον αφορά τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας των υπολειπόμενων προς διαχείριση σύμμεικτων ΑΣΑ (μετά τη διαλογή στην πηγή), οι υφιστάμενες εγκαταστάσεις είναι λίγες (ΕΜΑΚ, Χανιά, Ηράκλειο, Κεφαλονιά) και σίγουρα εντός του 2017 θα προστεθούν άλλες δύο μονάδες επεξεργασίας (Κοζάνης για την Δυτ. Μακεδονία και Φθιώτιδας).

Τα προγράμματα που αναπτύχθηκαν στο παρελθόν σε δήμους της χώρας, είτε διαλογής στην πηγή, είτε οικιακής κομποστοποίησης σε πολλούς δήμους, είχαν πιλοτικό και αποσπασματικό χαρακτήρα, χωρίς κεντρική παρακολούθηση. 

Η ποσότητα που εκτρέπεται λόγω οικιακής κομποστοποίησης εκτιμάται στο 0,7% του συνόλου των βιοαποβλήτων δηλ. σε 10.000 τόνους ετησίως. Επίσης, λειτουργούν 11 μονάδες κομποστοποίησης ζωικών υποπροϊόντων, εγγεγραμμένες στο Μητρώο του ΥΠΑΑΤ και άλλες 10 παραγωγής βιοαερίου.

Σημειώνεται ότι σήμερα είμαστε σαν χώρα στο 29% του στόχου εκτροπής από την ταφή των βιοαποδομήσιμων που ορίζει η Οδηγία 99/31, ενώ στο σύνολο των παραγόμενων αποβλήτων το 79% οδεύει για υγειονομική ταφή, ενώ μόνο 18% ανακυκλώνεται και μόλις 2,7% κομποστοποιείται.

Το ΕΣΔΑ προβλέπει ότι, για την επίτευξη υψηλών στόχων εκτροπής βιοαποδομήσιμων από την ταφή και την παραγωγή καθαρής οργανικής μάζας, απαιτείται η εντατική εφαρμογή προγραμμάτων διαλογής στην πηγή. Έμφαση πρέπει να δοθεί, μέσα από Τοπικά Δημοτικά Σχέδια, στην δημιουργία μικρής κλίμακας αποκεντρωμένων μονάδων ανακύκλωσης μετά από διαλογή στην πηγή οργανικών (κομποστοποίηση, αναερόβια χώνευση).

Προβλέπει σειρά νομοθετικών ρυθμίσεων, διοικητικών μέτρων, ειδικών δράσεων, δικτύων υποδομών, οικονομικών και θεσμικών μέτρων, των περισσότερων απ’ αυτά άμεσου και βραχυπρόθεσμου χαρακτήρα. Στα ΠΕΣΔΑ προβλέπονται συνολικά 110 μονάδες επεξεργασίας βιοαποβλήτων σε όλες τις Περιφέρειες με συνολική δυναμικότητα επεξεργασίας Οργανικών περίπου 1 εκατ. τόνων.

Προβλέπεται χρηματοδότηση, για έργα και τον απαραίτητο εξοπλισμό, από το ΥΜΕΠΕΡΑΑ και τα ΠΕΠ. Από το περίπου 1 δις ευρώ που διατίθενται για Στερεά Απόβλητα στο ΕΣΠΑ, η χρηματοδότηση χωριστής συλλογής και επεξεργασίας οργανικού κλάσματος εμπεριέχεται στα 120 εκατ. € του αντίστοιχου άξονα του ΥΜΕΠΕΡΑΑ, που αφορούν δράσεις «ήπιας» διαχείρισης από πλευράς Δήμων (ειδικοί στόχοι πρόληψης, προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση, χωριστή συλλογή και ανακύκλωση, κομποστοποίηση).

Από το σύνολο των 160 περίπου προτάσεων που έχουν υποβληθεί στο ΥΜΕΠΕΡΑΑ στο πλαίσιο Πρόσκλησής του, περίπου 30 προτάσεις Δήμων κυρίως της Αττικής έχουν συμπεριλάβει τέτοιες δράσεις και κάποιες επίσης στα αντίστοιχα ΠΕΠ και αξιολογούνται.

Θετικό σημείο αποτελεί η ένταξη, στο πλαίσιο της Πρόσκλησης αυτής Εργοστασίου Κομποστοποίησης και ΧΥΤΥ στη Φωκίδα, Π/Υ 7,7 εκατ. €,δυναμικότητας 6.250 τόνων προδιαλεγμένου οργανικού ετησίως, η οποία ήδη κατασκευάζεται, με χρονικό ορίζοντα περάτωσης το 2017. Στο πλαίσιο της Πράξης αυτής συμπεριλαμβάνεται και η χρηματοδότηση χωριστής συλλογής βιοαποβλήτων (με καφέ κάδο είτε πόρτα-πόρτα) στο σύνολο των νοικοκυριών όλων των Δήμων του νομού Φωκίδας και άλλες δράσεις.

Το ΕΣΔΑ, τα ΠΕΣΔΑ, τα ΤΣΔ και το Εθνικό Πρόγραμμα Πρόληψης ήταν το πλαίσιο που δημιουργήσαμε. Συμβαδίζουν με το γενικότερο Ευρωπαϊκό πλαίσιο του προγράμματος δράσης για την Κυκλική Οικονομία, όπου η διαχείριση αποβλήτων ως πόρων αποτελεί πυλώνα και τα απόβλητα τροφίμων κρίσιμο τομέα προτεραιότητας, μαζί με τη βιομάζα και τα προϊόντα βιολογικής βάσης. Μόλις προχθές στην Έκθεση Προόδου του προγράμματος δράσης για την Κυκλική Οικονομία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την πρόοδο του προγράμματος μεταξύ άλλων και στα οργανικά λιπάσματα και τα υπολείμματα τροφών.

Η σύνδεση με τη γεωργία, η συνεπεξεργασία μέσω συμφωνιών με παραγωγούς και σε συνδυασμό με οικονομικά κίνητρα είναι ενέργειες προτεραιότητας.

Πρωτοβουλίες του Υπουργείου Περιβάλλοντος το αμέσως επόμενο διάστημα θα είναι :

α) άμεσες θεσμικές ρυθμίσεις, είτε προβλεπόμενες από το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων, είτε  από το Εθνικό Πρόγραμμα Πρόληψης Δημιουργίας Αποβλήτων, ειδικά για κρίσιμα ρεύματα (υπολείμματα τροφών και οργανικά λιπάσματα), όπως:

– Έκδοση ΚΥΑ σε εφαρμογή του άρθρου 45, παρ.2 του Ν.4042/2012, για μέτρα ενθάρρυνσης χωριστής συλλογής και επεξεργασίας βιοαποβλήτων (κομποστοποίησης), καθώς και για διαδικασία και μηχανισμό πιστοποίησης κόμποστ και διαδικασίας κομποστοποίησης.

– Έκδοση ΚΥΑ, σε εφαρμογή του άρθρου 38 παρ. 4 του Ν.4042/2012, για μέτρα επαναχρησιμοποίησης, πρόληψης, ανακύκλωσης και ανάκτησης.

Πολεοδομικές ρυθμίσεις που θα διευκολύνουν τη χωροθέτηση υποδομών ανακύκλωσης με διαλογή στην πηγή, ΣΜΑ και κομποστοποίησης μικρής κλίμακας προδιαλεγμένου οργανικού στον αστικό ιστό.

– Διαμόρφωση θεσμικού πλαισίου αρμοδιοτήτων των δήμων και των φορέων διαχείρισης στερεών αποβλήτων, ώστε να ξεπεραστούν αδυναμίες και επικαλύψεις, να αναδειχθεί ο ρόλος των δήμων, να ενδυναμωθεί η τεχνογνωσία τους και να καταστούν ικανοί να λειτουργήσουν βιώσιμες μονάδες.

 

β) επεξεργασία χρήσιμων θεσμικών εργαλείων, όπως εγχειρίδια και Οδηγοί, με στόχο την ενίσχυση της διοικητικής και τεχνικής ικανότητας των φορέων διαχείρισης βιοαποβλήτων. Τέτοια είναι:

– Σύνταξη ενιαίου οδηγού καθαριότητας για όλους τους δήμους της χώρας (συνεργασία με ΥΠΕΣ) και Κανονισμού για τους μεγάλους παραγωγούς (μαζική εστίαση κ.α.).

– Μελέτη βελτιστοποίησης αποκομιδής ΑΣΑ και ανάπτυξη παρακολούθησης των δρομολογίων σε σχέση με δημιουργία υποδομών χωριστής συλλογής, όπως προβλέπεται από τα κατά τόπους ΠΕΣΔΑ και ΤΣΔ.

– Μελέτη ενιαίας μεθοδολογίας κοστολόγησης των ΑΣΑ σε όλη την αλυσίδα διαχείρισης και μελέτη αποσύνδεσης των τελών διαχείρισης ΑΣΑ από τα λοιπά δημοτικά τέλη.

– Ανάπτυξη προγραμμάτων οικιακής κομποστοποίησης, με έμφαση σε περιοχές με αγροτικό και ημιαστικό χαρακτήρα, καθώς και προγραμμάτων επιτόπιας κομποστοποίησης σε χώρους πρασίνου, σχολεία, επαγγελματικούς χώρους με εκτάσεις πρασίνου (πχ ξενοδοχεία, στρατόπεδα), οικιστικά συγκροτήματα.

γ) πρωτοβουλίες κατάρτισης και ενημέρωσης του προσωπικού των Δήμων, σε συνεργασία με ΥΠΕΣ και εξειδικευμένους ή κοινωνικούς φορείς.

δ) εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών και των φορέων της Αυτοδιοίκησης.

ε) Συμμετοχή στην πλατφόρμα της ΕΕ για την απώλεια και τη σπατάλη τροφίμων και εξειδίκευση των κατευθυντηρίων οδηγιών της Επιτροπής για την δωρεά τροφίμων, την χρήση πρώην τροφίμων για ζωοτροφές και την παρακολούθηση των τροφικών αποβλήτων. Σύνδεσή τους με το προσφυγικό ζήτημα και τα μέτρα του Εθνικού Προγράμματος Πρόληψης δημιουργίας αποβλήτων.

Θεωρούμε σημαντική τη συνεργασία μας στην κατεύθυνση αυτή, με Υπουργεία, παράγοντες και φορείς, όπως το Δίκτυο ΦοΔΣΑ, η ΕΕΤΑΑ και η ΚΕΔΕ, με συντονισμό και κοινές ομάδες εργασίας, ώστε να εμπλουτίσουμε τον προβληματισμό μας και να δράσουμε αποτελεσματικά προς όφελος της κοινωνίας. Είμαστε βέβαιοι ότι όλοι μπορούν να συμβάλουν γόνιμα και δημιουργικά στην υλοποίηση των εθνικών σχεδίων δράσης.