Ανδρέας Στοϊμενίδης: Ευκαιρίες και κίνδυνοι από την Ψηφιακή Μετάβαση.

άρθρο από τον Δρ. Ανδρέα Στοϊμενίδη, Πρόεδρο ΟΣΕΤΕΕ, Γραμματέα ΥΑΕ ΓΣΕΕ, Αντιπρόεδρο Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία

Η τρέχουσα 43η ημερολογιακή εβδομάδα, έχει χαρακτηριστεί ως η Ευρωπαϊκή Εβδομάδα για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία, μία από τις σημαντικότερες εκδηλώσεις της εκστρατείας για τους Ασφαλείς και Υγιείς Χώρους Εργασίας. Με εκατοντάδες εκδηλώσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης που λαμβάνουν χώρα σε ολόκληρη την ΕΕ και εκτός ΕΕ και πρόσθετη κάλυψη από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Στη χώρα μας το Υπουργείο Εργασίας και η Αρχή Επιθεώρησης Εργασίας δε διοργάνωσαν κάποια αντίστοιχη πρωτοβουλία, χαρακτηριστικό της υποβάθμισης της έννοιας της Υγείας και Ασφάλειας στην Εργασία από τις αρχές.

Οι Ευρωπαϊκές Εβδομάδες, που διοργανώνονται από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία (EU-OSHA) και τους εταίρους του, έχουν ως βασικό πυρήνα το θέμα της εκστρατείας και στοχεύουν στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση σχετικά με τη σημασία της ενεργού, συμμετοχικής διαχείρισης της ασφάλειας και της υγείας στον χώρο εργασίας.

Η τρέχουσα εκστρατεία του Οργανισμού αφορά στην ΥΑΕ στην Ψηφιακή Μετάβαση

Οι ψηφιακές τεχνολογίες, οι οποίες παρουσιάζουν την ταχύτερη ανάπτυξη στην ιστορία από οποιαδήποτε άλλη καινοτομία, έχουν μετασχηματίσει την κοινωνία και την καθημερινότητά μας. Για τους εργαζομένους και τους εργοδότες σε πολλούς χώρους εργασίας και σε όλους τους τομείς, η ψηφιακή τεχνολογία προσφέρει αυξημένες ευκαιρίες, αλλά παρουσιάζει και μεγαλύτερες προκλήσεις και κινδύνους όσον αφορά την ασφάλεια και την υγεία.

Σύμφωνα με την έρευνα ESENER 2019 του EU-OSHA, η συντριπτική πλειονότητα των εταιρειών στην ΕΕ έχουν ενσωματώσει τις ψηφιακές τεχνολογίες στις δραστηριότητές τους, ενώ μόνο το 6 % των εταιρειών αναφέρουν ότι δεν χρησιμοποιούν καμία από αυτές. Ωστόσο, παρά την αυξανόμενη χρήση των ρομπότ, των φορητών υπολογιστών, των έξυπνων τηλεφώνων ή των φορητών συσκευών, ο δυνητικός αντίκτυπος των εν λόγω τεχνολογιών στην ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων αναλύεται σε λιγότερους από έναν στους τέσσερις χώρους εργασίας (24%) της ΕΕ.

Η εκστρατεία «Ασφαλείς και Υγιείς Χώροι Εργασίας 2023-25», η οποία αποσκοπεί στην ευαισθητοποίηση, στην παροχή πρακτικών πηγών πληροφοριών και στη συνεργασία των ενδιαφερόμενων μερών, ακολουθεί την προσέγγιση των μηδενικών απωλειών («Vision Zero») της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, προάγοντας τη νοοτροπία της πρόληψης. Η εκστρατεία βασίζεται επίσης στην έρευνα που διεξήγαγε ο EUOSHA για την επισκόπηση της EAY σχετικά με τον ψηφιακό μετασχηματισμό 2020-2023.

Βασικοί τομείς προτεραιότητας της εκστρατείας είναι η εργασία σε ψηφιακές πλατφόρμες, η αυτοματοποίηση καθηκόντων, η εξ αποστάσεως και υβριδική εργασία, η διαχείριση εργαζομένων μέσω της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) και τα ευφυή ψηφιακά συστήματα

Ευκαιρίες και κίνδυνοι

Ο αυξανόμενος ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας και η χρήση ψηφιακών τεχνολογιών στον χώρο εργασίας δημιουργούν ευκαιρίες για τους εργαζομένους και τους εργοδότες που αφορούν μεταξύ άλλων για πρώτη φορά και τη βελτίωση της ΕΑΥ:
• Με τον αυτοματισμό, οι επαναλαμβανόμενες, υψηλής έντασης και μη ασφαλείς εργασίες εκτελούνται από μηχανές.
• Η ρομποτική και η τεχνητή νοημοσύνη υποστηρίζουν και αντικαθιστούν τους εργαζομένους σε επικίνδυνα εργασιακά περιβάλλοντα.
• Οι ψηφιακές τεχνολογίες και οι τεχνολογίες βελτίωσης της απόδοσης (π.χ. ρομποτικοί εξωσκελετοί) βελτιώνουν την πρόσβαση στην αγορά εργασίας για τους εργαζομένους σε μειονεκτική θέση, όπως είναι οι εργαζόμενοι με αναπηρία, οι μετανάστες ή οι εργαζόμενοι που βρίσκονται σε περιοχές με σπάνιες ευκαιρίες απασχόλησης.
• Η καλύτερη παρακολούθηση, σε συνδυασμό με τα μεγάλα σύνολα δεδομένων, δημιουργούν τις προϋποθέσεις για πιο έγκαιρες και αποτελεσματικές παρεμβάσεις.
• Οι εργαζόμενοι που μπορούν να εργαστούν από το σπίτι έχουν καλύτερη ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, ευελιξία και αυτονομία.
• Σύμφωνα με στοιχεία της σφυγμομέτρησης για την ΕΑΥ 2022 του EU-OSHA οι ψηφιακές τεχνολογίες χρησιμοποιούνται για την παρακολούθηση του θορύβου, των χημικών ουσιών, της σκόνης και των αερίων στο εργασιακό περιβάλλον του 19,2 % των ευρωπαίων εργαζομένων και για την παρακολούθηση των καρδιακών παλμών, της αρτηριακής πίεσης, της στάσης του σώματος και άλλων ζωτικών οργάνων του 7,4 % των εργαζομένων σε ατομικό επίπεδο.

Επίσης, σύμφωνα με τα δεδομένα της ίδιας πηγής οι τηλεργαζόμενοι από το σπίτι είναι λιγότερο πιθανό να εκτεθούν σε βία ή λεκτική κακοποίηση από πελάτες, ασθενείς, μαθητές ή σε παρενόχληση ή εκφοβισμό: οι τηλεργαζόμενοι από το σπίτι αναφέρουν έκθεση σε βία ή λεκτική κακοποίηση μόνο στο 7,9 % των περιπτώσεων (15,7 % του συνόλου των εργαζομένων), καθώς οι εν λόγω εργαζόμενοι απασχολούνται κυρίως σε θέσεις εργασίας στις οποίες έχουν μειωμένη αλληλεπίδραση με τρίτα μέρη, και έκθεση σε παρενόχληση ή εκφοβισμό μόνο στο 4,4 % των περιπτώσεων (έναντι 7,3 % του συνόλου του πληθυσμού), καθώς η κοινωνική απομόνωση (μεταξύ άλλων από συναδέλφους και προϊσταμένους) μπορεί εν προκειμένω να συμβάλει στον μετριασμό της έκθεσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι τηλεργαζόμενοι από το σπίτι είναι λιγότερο πιθανό να αναφέρουν έλλειψη αυτονομίας ή επιρροής όσον αφορά τον ρυθμό εργασίας ή τις μεθόδους εργασίας τους (14,4 %) σε σύγκριση με το σύνολο των εργαζομένων.

Υπάρχουν ωστόσο προκλήσεις και κίνδυνοι για την ΕΑΥ ως αποτέλεσμα της εφαρμογής των ψηφιακών τεχνολογιών στον χώρο εργασίας οι οποίοι περιγράφονται παρακάτω:

• Ψηφιακή παρακολούθηση, απώλεια αυτονομίας, εντατικοποίηση της εργασίας και άσκηση πίεσης για την επίτευξη συγκεκριμένων επιπέδων απόδοσης.
• Οι εργασίες μεσαίου διοικητικού επιπέδου αντικαθίστανται από αλγόριθμους που κατανέμουν εργασίες στους εργαζομένους και παρακολουθούν την απόδοσή τους.
• Απώλεια ελέγχου επί της εργασίας, κατακερματισμός των εργασιών σε πολύ απλά καθήκοντα που εκτελούνται με τυποποιημένο τρόπο, περιορισμένα επαγγελματικά καθήκοντα και υποβάθμιση θέσεων εργασίας.
• Απομόνωση εργαζομένων, αύξηση εικονικών αλληλεπιδράσεων και απώλεια υποστήριξης από συναδέλφους.
• Εσφαλμένες ή άδικες αποφάσεις για τους εργαζομένους λόγω των αυτοματοποιημένων ή ημιαυτόματων διαδικασιών στις οποίες χρησιμοποιούνται δεδομένα και/ή λογισμικό που περιέχουν λάθη.
• Συστήματα παροτρύνσεων και κυρώσεων και αξιολόγηση της απόδοσης των εργαζομένων.
• Ασαφής καθορισμός ευθυνών για την ΕΑΥ και την εφαρμογή του υφιστάμενου κανονιστικού πλαισίου για την ΕΑΥ.
• Κινητικότητα, ευελιξία, διαθεσιμότητα 24 ώρες το 24ωρο και δυσδιάκριτα όρια μεταξύ εργασίας και ιδιωτικής ζωής.
• Από την έρευνα ESENER του 2019 του EU-OSHA προέκυψαν στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η αυξημένη χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών στον χώρο εργασίας συνδέεται με ψυχοκοινωνικούς κινδύνους, όπως η πίεση χρόνου, η ανεπαρκής επικοινωνία ή συνεργασία, η εργασιακή ανασφάλεια και οι πολύωρες βάρδιες ή τα άστατα ωράρια.

Επιπλέον, στη σφυγμομέτρηση για την ΕΑΥ του EU-OSHA που πραγματοποιήθηκε το 2022 σε συνεργασία με τους εργαζομένους, οι συμμετέχοντες στην έρευνα αναφέρουν ότι ως αποτέλεσμα των ψηφιακών τεχνολογιών εργάζονται μόνοι τους (44 %), έχει αυξηθεί η εποπτεία της εργασίας τους (37 %), έχει μειωθεί η αυτονομία τους στην εργασία (19 %), καθορίζεται η ταχύτητα ή ο ρυθμός της εργασίας (52 %) και έχει αυξηθεί ο φόρτος εργασίας τους (33 %).

Επίσης, σύμφωνα με τα δεδομένα της σφυγμομέτρησης για την ΕΑΥ 2022 του EU-OSHA οι τηλεργαζόμενοι από το σπίτι αναφέρουν αύξηση του φόρτου εργασίας (33,2 %), ταχύτητα ή ρυθμό εργασίας που καθορίζεται από τις ψηφιακές τεχνολογίες (61,2 %), κοινωνική απομόνωση (56,8 %) και σοβαρή πίεση χρόνου ή υπερφόρτωση εργασίας (46,9 %) σε μεγαλύτερη συχνότητα από το σύνολο του απασχολούμενου πληθυσμού.

Είναι σημαντικό να μην δίνεται έμφαση μόνο σε τεχνικά θέματα του ψηφιακού μετασχηματισμού, αλλά να τοποθετούμε τους ανθρώπους στο επίκεντρο του ψηφιακού χώρου εργασίας. Για τον λόγο αυτό, έχει πολύ μεγάλη σημασία να συμμετέχουν όλοι στην πρόληψη των κινδύνων του χώρου εργασίας που συνδέονται με τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Η συνεργασία μεταξύ εργοδοτών, διοικητικών στελεχών και εργαζομένων δημιουργεί κοινή αντίληψη όσον αφορά το εν λόγω ζήτημα, ενώ παράλληλα οδηγεί σε βελτιώσεις διαρκείας.

Ταυτόχρονα, οι εργοδότες έχουν τη νομική ευθύνη να διασφαλίζουν ότι οι κίνδυνοι στον χώρο εργασίας αξιολογούνται και ελέγχονται δεόντως. Η αποτελεσματική εκτίμηση και πρόληψη των κινδύνων προϋποθέτει τη συνεχή και επαρκή ενημέρωση και κατάρτιση τόσο των εργοδοτών όσο και των εργαζομένων τους.

Η εκστρατεία δεν απευθύνεται μόνο στους εργαζομένους και τις επιχειρήσεις, αλλά έχει επίσης ως στόχο να ευαισθητοποιήσει τους φορείς χάραξης πολιτικής και λήψης αποφάσεων της ΕΕ και των κρατών μελών, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για τη νομοθεσία, τις στρατηγικές και τις δράσεις.

Η ερευνητική και τεχνική κοινότητα στον τομέα της ΕΑΥ, οι σχεδιαστές λογισμικού και βιομηχανικών προϊόντων, καθώς και οι νεοφυείς επιχειρήσεις με τη συμμετοχή τους μπορούν να συνεισφέρουν στην εκστρατεία.

Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε τους κινδύνους;

Μπορούμε να προλάβουμε και να διαχειριστούμε τους κινδύνους που σχετίζονται με τον αυξανόμενο ψηφιακό μετασχηματισμό του χώρου εργασίας. Ας δούμε πώς:

• Υιοθετούμε μια προσέγγιση στην οποία ο άνθρωπος βρίσκεται στο επίκεντρο και είναι αυτός που ελέγχει τα συστήματα.
• Διασφαλίζουμε την ισότιμη πρόσβαση των εργοδοτών, των διευθυντικών στελεχών, των εργαζομένων και των εκπροσώπων τους στην ενημέρωση.
• Διαβουλευόμαστε με τους εργαζομένους και τους εκπροσώπους τους και τους καλούμε να συμμετέχουν στις αποφάσεις που λαμβάνονται σχετικά με την ανάπτυξη, την εφαρμογή και τη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών και συστημάτων.
• Διατηρούμε τη διαφάνεια σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας των ψηφιακών εργαλείων, καθώς και σχετικά με τα κύρια οφέλη και μειονεκτήματά τους.
• Προωθούμε σφαιρική προσέγγιση για την αξιολόγηση των ψηφιακών τεχνολογιών και των επιπτώσεών που επιφέρουν στους εργαζομένους και την κοινωνία στο σύνολό της.

Μια χωρίς αποκλεισμούς προσέγγιση στην οποία ο άνθρωπος είναι αυτός που ελέγχει τα συστήματα έχει καίρια σημασία για τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Η τεχνητή νοημοσύνη και οι ψηφιακές τεχνολογίες θα πρέπει να υποστηρίζουν (αλλά να μην αντικαθιστούν) τον ανθρώπινο έλεγχο και τις αποφάσεις ή τη διαβούλευση με τους εργαζομένους και τη συμμετοχή τους. Ο σχεδιασμός, η ανάπτυξη και η χρήση ψηφιακών συστημάτων που ελέγχονται από τον άνθρωπο επιτρέπουν στα συστήματα να υποστηρίζουν τους εργαζομένους, αφήνοντας όμως τον τελευταίο λόγο στους ανθρώπους. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται ότι χαρακτηριστικά όπως η συμπόνια, η ενσυναίσθηση και η μέριμνα για τους εργαζομένους δεν θα αντικατασταθούν από διαδικασίες λήψης αποφάσεων μέσω υπολογιστή.

Τα ζητήματα ασφάλειας και υγείας πρέπει επίσης να εξετάζονται κατά το στάδιο του σχεδιασμού με τη συμμετοχή των προγραμματιστών και των σχεδιαστών από την αρχή της διαδικασίας. Εξίσου σημαντικό είναι να ενισχύσουμε τον ψηφιακό γραμματισμό των εργαζομένων και των εργοδοτών, προωθώντας την πιστοποίηση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων για ψηφιακές εφαρμογές. Με τον τρόπο αυτό οι εργαζόμενοι και οι εργοδότες θα μπορούν να αποκτήσουν καλύτερη αντίληψη για τα ψηφιακά συστήματα, καθώς και για τους κινδύνους και τις ευκαιρίες που δημιουργούνται.