[EDITORIAL] Το τέλος της 10ετούς μονοκρατορίας των δημόσιων έργων στις κατασκευές – Από το ζενίθ του 2008, στην κρίση και την ανάκαμψη

Όταν την δεκαετία του 2000 ο κατασκευαστικός οργασμός στη χώρα έφτασε στο απόγειο του, σε ένα τελείως διαφορετικό περιβάλλον, αυτό που μπορούσε κάποιος να δει, ιδιαίτερα μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας του 2004, ήταν η συνεχιζόμενη έκρηξη της ιδιωτικής κατασκευής.

Αυτό που ζούσε τότε η χώρα, κατασκευαστικά τουλάχιστον, ήταν μια μεγάλη ανάπτυξη στον χώρο καθώς μαζί με τα ιδιωτικά έργα έτρεχαν και τα δημόσια έργα με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, από το πρόγραμμα 2000-2006. Σε αυτό το περιβάλλον είχαμε και μια μεγάλη διόγκωση του κλάδου καθώς υπήρχαν πολλά διαθέσιμα εργατικά χέρια και κυρίως από την δεξαμενή των οικονομικών μεταναστών από την Αλβανία, ενώ είχαν αρχίσει να κάνουν την εμφάνιση τους και εργάτες από την Βουλγαρία και τη Ρουμανία.

Η οικονομική κρίση που ξεκίνησε ουσιαστικά το 2008 και έγινε αντιληπτή το 2010 δημιούργησε πολύ γρήγορα ένα νέο περιβάλλον στις κατασκευές που οδηγήθηκαν από το ζενίθ στο ναδίρ σε διάστημα 3-4 ετών. Από τη στιγμή που έγινε κατανοητό πως η κρίση στη χώρα δεν ήταν περαστική αλλά μια νέα πραγματικότητα οι υποδομές και εν γένει οι κατασκευές χτυπήθηκαν μονόπλευρα.

Ο κατασκευαστικός κλάδος έχασε σχεδόν ολοκληρωτικά την ιδιωτική κατασκευή και πολύ γρήγορα έπρεπε να επιβιώσει με τα δημόσια έργα που είχαν την σωτήρια ευρωπαϊκή χρηματοδότηση και ως εκ τούτου λειτουργούσαν ως δεκανίκι στην νέα αυτή πραγματικότητα.

Μέχρι το 2017-2018 και σύμφωνα με μελέτες που διεξήχθησαν, ο κλάδος συρρικνώθηκε σχεδόν σε ποσοστό 70% ενώ οι τεχνικές εταιρείες κυριολεκτικά “ταμπουρώθηκαν” γύρω από τα δημόσια έργα. Η ένδεια στον κλάδο ήταν μια πραγματικότητα και ειδικά σε μια χώρα που παραδοσιακά ένας από τους ισχυρούς της πυλώνες ήταν η κατασκευή ή αν θέλετε η “οικοδομή”.

Αυτό ήδη από το 2014-2015 δημιούργησε μεγάλες στρεβλώσεις στην αγορά καθώς στους διαγωνισμούς άρχισε να εμφανίζεται το φαινόμενο των πολύ μεγάλων εκπτώσεων στα δημόσια έργα. Το φαινόμενο αυτό ουσιαστικά τροφοδοτούνταν από την ανάγκη για επιβίωση των τεχνικών εταιρειών που μην έχοντας άλλη επιλογή παρά να αποκτήσουν portfolio μέσω των δημόσιων έργων και να μπορέσουν να αντέξουν τις οικονομικές πιέσεις που δέχονταν από τον σχεδόν μηδενισμό της ιδιωτικής κατασκευής έφτασαν να δίνουν εκπτώσεις που έφτασαν σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και πάνω από 70%.

Κατά την περίοδο 2017-2020 άρχισε να παρατηρείται πλέον μια ανάπτυξη, κυρίως στο χαμηλό επίπεδο της κατασκευής, βασικά χάρη στο φαινόμενο του Airbnb που οδήγησε χιλιάδες διαμερίσματα σε ανακαίνιση και νέα χρήση αλλά έδωσε εργασία στα δεκάδες επαγγέλματα του τεχνικού κλάδου. Αυτό το νέο φαινόμενο έδωσε το “φιλί της ζωής” στον τεχνικό κλάδο αλλά φυσικά δεν αρκούσε για να του δώσει νέες προοπτικές.

Αυτό ωστόσο που κατάφερε το Airbnb ήταν αυτή η συνεχιζόμενη έξοδος από την αγορά και μίσθωση κατοικίας πολλών χιλιάδων διαμερισμάτων να δημιουργήσει μια μεγάλη έλλειψη και να αρχίσουν από το 2018 και μετά να αναγείρονται νέες οικοδομές.

Ωστόσο σε εκείνη την περίοδο σε επίπεδο μεσαίων και μεγάλων τεχνικών εταιρειών η ένδεια αντικειμένου ήταν εμφανής καθώς εξακολουθούσε να υπάρχει η μονοκρατορία των δημόσιων έργων που κρατούσε ζωντανές τις περισσότερες από τις εταιρείες 5ης-6ης και 7ης τάξης.

Από το 2020 και μετά με την έλευση του κορωνοϊου και παρά την γενική μείωση της επαγγελματικής δραστηριότητας λόγω των μεγάλων περιορισμών, οι υποδομές και οι κατασκευές όχι μόνο έδειξαν μεγάλη ανθεκτικότητα αλλά άρχισαν να αναπτύσσονται με επιταχυνόμενους ρυθμούς.

Σε αυτό συνετέλεσε ουσιαστικά το φιλοεπενδυτικό κλίμα που κυριάρχησε και είχε ως αποτέλεσμα στο κάλεσμα επενδύσεων, η εκκίνηση της ωρίμανσης του έργου του Ελληνικού που έδωσε το έναυσμα για περαιτέρω επενδύσεις στα νότια προάστια της Αθήνας, η συνεχιζόμενη έλλειψη κατοικίας και το μεγάλο κατασκευαστικό πρόγραμμα δημοσίων έργων με χρηματοδότηση όχι μόνο από το ΕΣΠΑ αλλά πλέον και από το Ταμείο Ανάκαμψης.

Η περίοδος από το 2021 μέχρι και τώρα, έβγαλε με πολύ γρήγορους ρυθμούς τον κατασκευαστικό κλάδο από την αφάνεια και τον οδήγησε σχεδόν με συνοπτικές διαδικασίες στον κορεσμό. Η ιδιωτική κατασκευή επέστρεψε πολύ δυναμικά τόσο σε επίπεδο οικοδομής όσο και επίπεδο ιδιωτικών επενδύσεων σε κτίρια γραφείων, ξενοδοχείων, μεγάλων βιομηχανικών κτιρίων και άλλων επαγγελματικών χρήσεων.

Παράλληλα εκτινάχθηκε και το πρόγραμμα δημοσίων έργων, ΣΔΙΤ και παραχωρήσεων. Αυτό συνετέλεσε στην κατακόρυφη αύξηση του ανεκτέλεστου ειδικά στους μεγάλους Ομίλους της χώρας που έφτασαν πολύ γρήγορα να εκτελούν ένα μεγάλο portfolio έργων. Σε αυτό το διάστημα έγινε και είσοδος νέων επενδυτών πάντα σε επίπεδο μεγάλων Ομίλων και παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφοροποιήσεις στην κατάταξη τους βάσει του ανεκτέλεστου τους.

Το 2023 ολοκληρώνεται με τον κατασκευαστικό κλάδο να βρίσκεται σε μεγάλη άνοδο και τις προοπτικές όχι μόνο για το 2024 αλλά και για τα επόμενα χρόνια να δείχνουν ιδιαίτερα θετικές. Αυτή η “άνοιξη” στις κατασκευές, έφερε βέβαια και νέες προκλήσεις, οπως η μεγάλη έλλειψη προσωπικού μετά την αποψίλωση που βίωσε ο κλάδος την προηγούμενη δεκαετία, την ενεργειακή κρίση και την αύξηση των πρώτων υλών αλλά και την έλλειψη χρηματοδότησης για μεγάλο μέρος των επιχειρήσεων.

Η μεγαλύτερη όμως αλλαγή που παρατηρείται πλέον είναι πως η ιδιωτική κατασκευή αποκτά και πάλι σημαντικό μέρος του ανεκτέλεστου, των εσόδων και των προοπτικών στις τεχνικές εταιρείες της χώρας.

Δεν είναι τυχαίο πως μεγάλοι Όμιλοι όπως η ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ δηλώνουν πως σχεδόν το 65% του ανεκτέλεστου τους προέρχεται πλέον από τα ιδιωτικά και όχι τα δημόσια έργα ενώ κατά πόδας στο ίδιο μοτίβο ακολουθούν και οι Όμιλοι ΙΝΤΡΑΚΑΤ, ΑΒΑΞ, Μυτιληναίου και Ελλάκτωρ.

Αυτή η ανατροπή δεν είναι ψιλά γράμματα για τις τεχνικές εταιρείες. Τα ιδιωτικά έργα συμβάλλουν πολύ ουσιαστικά στον κύκλο εργασιών των εταιρειών καθώς εκτελούνται πολύ πιο γρήγορα, έχουν ελάχιστη γραφειοκρατία και βέβαια αποπληρώνονται επίσης γρηγορότερα. Για παράδειγμα το έργο τις υποδομές του Ελληνικού που εκτελεί η ΑΒΑΞ για λογαριασμό της Lamda Development θα πρέπει να έχει τελειώσει μέχρι το 2025 και αυτό είναι αδιαμφισβήτητο. Το ίδιο και το έργο για το IRC από τις ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ-HARD ROCK που θα πρέπει να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2026.

Αυτό σημαίνει πως οι μεγάλοι προϋπολογισμοί των έργων αυτών θα πρέπει να κλείσουν στους συμφωνημένους χρόνους, βοηθώντας στον προγραμματισμό των εταιρειών. Τα δημόσια έργα -χωρίς να μειώνεται η καθοριστική αξία τους- μαστίζονται από πολλά και διαφορετικά προβλήματα όπως οι μεγάλες καθυστερήσεις στην εκτέλεση τους, τα προβλήματα στις μελέτες τους και στην αποπληρωμή τους.

Από την άλλη βέβαια χάρη στην αυξανόμενη παρουσία δημοσίων έργων μεγάλου προϋπολογισμού (όπως η Γραμμή 4 του Μετρό, ο ΒΟΑΚ, το flyover κ.α.) βοήθησαν αποφασιστικά στο να μεγαλώσουν γεωμετρικά τα ανεκτέλεστα των τεχνικών εταιρειών.

Αυτό που φαίνεται για το 2024 είναι πως η αύξηση της ιδιωτικής κατασκευής θα συνεχίσει και βέβαια είναι βήμα προς έναν πιο υγιή κατασκευαστικό κλάδο που δεν θα βασίζεται μόνο στα δημόσια έργα, αλλά οι επιχειρήσεις του θα έχουν την επιλογή να διαλέξουν ανάμεσα σε έργα που πραγματικά τις ενδιαφέρουν και θέλουν να συμμετέχουν.

Δεν είναι καθόλου τυχαία άλλωστε η ραγδαία αποκλιμάκωση των εκπτώσεων στα δημόσια έργα που πλέον σε πολλές περιπτώσεις είναι μονοψήφιες. Αυτή η νέα σελίδα στις κατασκευές είναι πιο ενδιαφέρουσα και με μεγαλύτερο πλουραλισμό στις επιλογές και στις αποφάσεις που μπορούν πλέον να παίρνουν και βέβαια μοιάζει και περισσότερο με το ότι συμβαίνει στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Η ιδιωτική κατασκευή έχει επιστρέψει και αυτό είναι καλό νέο καθώς μαζί με αυτήν έρχονται επενδύσεις σε καίριους κλάδους της οικονομίας μας, όπως ο τουρισμός, η βιομηχανία, οι ψηφιακές υπηρεσίες κ.α. και έχει δώσει το σύνθημα πως η μονοκρατορία των δημοσίων έργων που διήρκησε πάνω από 10 χρόνια έχει λήξει.